اَلمُعجم فی مَعاییرِ اشعارِ العَجَم کتابی است نوشتهٔ شمس قیس رازی در سدهٔ ۷ ق که به علم عروض، قافیه و نقد شعر می پردازد. این کتاب سال ها مرجعی معتبر برای اهل ادب بود و هنوز نیز ارزش ادبیِ خود را تا حد زیادی حفظ کرده است. المعجم فی معاییر اشعار العجم به معنی «مطالب روشن و منظم دربارهٔ قوانین اشعار فارسی» می باشد.این اثر پس از ۶۳۰ ق نگاشته شده است.این کتاب را اهل فن غالباً و به اختصار با عنوان المعجم می شناسند. شمس قیس، المعجم را به نام شاهزاده ابوبکر بن سعد بن زنگی نگاشته است.
پس از دیباچه و شرح نحوهٔ شکلگیری کتاب ، در قسم اول به فن عروض در قسم دوم به علم قافیه و نقد شعر و در خاتمه کتاب به لوازم شاعری و نقد شعر و انواع سرقات ادبی اشاره شده است.بخش بخش عروض المعجم قدیمی ترین و جامع ترین منبع باقی ماندهٔ عروض فارسی است. بخش صناعات المعجم عمدتا برگرفته از کتاب حدائق السحر فی دقائق الشعر اثر رشیدالدین وطواط است و حدائق السحر هم برگرفته از ترجمان البلاغه است اما احتمالا شمس قیس ترجمان البلاغه را در اختیار نداشته و در مواجه با حدائق السحر اصلاحاتی ایجاد کرده مثلا ترتیب صنایع را تغییر داده و نام برخی را عوض کرده است. همچین از شاعرانی که پس از رشید وطواط بوده اند یا او عامدانه از آن ها نامی نیاورده، شاهد آورده است.
اهمیت این اثر این است که در داوری هایش نسبت به درست و نادرست زبان و ادبیات، کاربرد رسمی اهل زبان و شاعران را معیار می داند ( نه گفته های مکرر ادبیات عرب یا موارد دیگر) و همچنین در داوری شعرها انصاف و بی طرفی ورزیده است به طوری که هر چند خاقانی و انوری و... را می ستاید در بخش عیوب شعر از آن ها مثال می آورد.
زبان و سبک کتاب در مقدمه به نثر فنی نوشته است؛ اما متن آن به سبک مرسل فصیح و در چند جا به اقتضای موضوع شاعرانه است، در سطح لغوی دارای کلمات فارسی نادر و به لحاظ نحوی سنجیده و موجز است. این کتاب را محمدتقی مدرس رضوی در سال ۱۳۳۸ در انتشارات دانشگاه تهران چاپ کرد و پس از آن سیروس شمیسا با مقابلهٔ نسخهٔ خطی تازه آن را در سال ۱۳۸۸ چاپ کرد.
پس از دیباچه و شرح نحوهٔ شکلگیری کتاب ، در قسم اول به فن عروض در قسم دوم به علم قافیه و نقد شعر و در خاتمه کتاب به لوازم شاعری و نقد شعر و انواع سرقات ادبی اشاره شده است.بخش بخش عروض المعجم قدیمی ترین و جامع ترین منبع باقی ماندهٔ عروض فارسی است. بخش صناعات المعجم عمدتا برگرفته از کتاب حدائق السحر فی دقائق الشعر اثر رشیدالدین وطواط است و حدائق السحر هم برگرفته از ترجمان البلاغه است اما احتمالا شمس قیس ترجمان البلاغه را در اختیار نداشته و در مواجه با حدائق السحر اصلاحاتی ایجاد کرده مثلا ترتیب صنایع را تغییر داده و نام برخی را عوض کرده است. همچین از شاعرانی که پس از رشید وطواط بوده اند یا او عامدانه از آن ها نامی نیاورده، شاهد آورده است.
اهمیت این اثر این است که در داوری هایش نسبت به درست و نادرست زبان و ادبیات، کاربرد رسمی اهل زبان و شاعران را معیار می داند ( نه گفته های مکرر ادبیات عرب یا موارد دیگر) و همچنین در داوری شعرها انصاف و بی طرفی ورزیده است به طوری که هر چند خاقانی و انوری و... را می ستاید در بخش عیوب شعر از آن ها مثال می آورد.
زبان و سبک کتاب در مقدمه به نثر فنی نوشته است؛ اما متن آن به سبک مرسل فصیح و در چند جا به اقتضای موضوع شاعرانه است، در سطح لغوی دارای کلمات فارسی نادر و به لحاظ نحوی سنجیده و موجز است. این کتاب را محمدتقی مدرس رضوی در سال ۱۳۳۸ در انتشارات دانشگاه تهران چاپ کرد و پس از آن سیروس شمیسا با مقابلهٔ نسخهٔ خطی تازه آن را در سال ۱۳۸۸ چاپ کرد.