مهندسی ورزش

امروزه پیشرفت ورزش و علوم ورزشی بدون یاری جستن از علوم و ابزار مهندسی مقدور نمی باشد طوری که حتی نتایج و رکوردهای ثبت شده در رقابت های جهانی را کاملاً تحت تأثیر قرار می دهد. مهندسی ورزش که از دو کلمه مهندسی و ورزش تشکیل شده است، به معنای بکارگیری وکاربردی سازی علوم ریاضی و فیزیک برای حل مسائل ورزشی به منظور کمک به ارتقا، ورزش و بهبود عملکردهای ورزشی، با استفاده از ابزار و لوازم می باشد. مهندسی ورزش یک رشته مهندسی جدید و از دسته رشته های فنی و مهندسی بوده که در برگیرنده مجموعه ای از علوم مهندسی دارای کاربرد در ورزش و علوم ورزشی در زمینه تحلیل، طراحی و ساخت تجهیزات، لوازم و اماکن ورزشی می باشد. به عبارتی دیگر هدف این رشته تربیت نیروی انسانی با مهارت های مهندسی است که بطور خاص در حیطه ورزش فعالیت نماید. مهندسی ورزش در سطح جهانی یک رشته مستقل بوده و گرایش هیچ رشته دیگری محسوب نمی شود.
www.sportsengineering.org/
تاریخچه مهندسی ورزش با تعریف و رویکرد امروزی به اواخر دهه ۹۰ میلادی بازمی گردد که توسط استیو هاک معرفی شد. مهندسی ورزش حوزه جدیدی از مطالعات است ولی در اصل قدمتی طولانی دارد. بسیاری از دانشمندان در طول تاریخ کوشیده اند با استفاده از ورزش برای توضیح علم یا از علم برای توضیح یک عمل ورزشی خاص نظریات خود را اثبات کنند. اولین تحقیقات دراین حوزه را آیزاک نیوتن در سال ۱۶۷۲ انجام و روی حرکت چرخشی نظریه ای داد که بعدها دو دانشمند بزرگ هنریش مانگوس و لرد ریلی آن را تکمیل کردند. این دانشمندان نظریه خود را با چرخش توپ اثبات کردند. جوزف جان تامسون در سال ۱۹۱۰ میلادی در مورد دینامیک توپ گلف رساله ای را به انجمن سلطنتی انگلستان تقدیم کرد.دانشگاه شفیلد انگلستان به عنوان پیشگام در این زمینه، را در سال۱۹۹۶ تأسیس نمود و با دعوت از کشورهای مطرح در ورزش در اولین کنفرانس مهندسی ورزش به مدیریت دکتر استیو هاک این رشته را به جهانیان معرفی کرد. موفقیت در این کنفرانس، زمینه ساز رشد و توسعه این رشته نوین و تأسیس آن در دانشگاه شفیلد در سال ۱۹۹۸ گردید. در حقیقت بنیان گذار رشته مهندسی ورزش در جهان دکتر استیو هاک، دانشگاه شفیلد و کشور انگلستان می باشد. یکی از دلایل اصلی تأسیس رشته مهندسی ورزش یک نیاز واقعی بود. در المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا کاروان ورزشی انگلستان رتبه ۳۶ جهان را بدست آورده و در واقع در کورس رقابت از بسیاری از کشورهای تراز اول جهان عقب افتاد. این اتفاق مسئولین و متخصصین این کشوربه تفکر واداشت که چگونه این فاصله با کشورهایی که از سایر علوم ورزشی به خوبی استفاده می کردند را جبران نمایند که فکر ایجاد و استفاده از علم جدید مهندسی ورزش با تمرکز روی تجهیزات، لوازم و دستگاه های ورزشی مطرح گردید. حاصل این تفکر و تأسیس رشته مهندسی ورزش کسب رتبه ۳ المپیک ۲۰۱۲ لندن پس از ۱۶ سال بود که مطابق گزارش دانشگاه شفیلد این موفقیت ماحصل استفاده از ویژگی های رشته مهندسی ورزش بود چراکه عمده مدال های خوشرنگ از رشته هایی که پایه تجهیزاتی دارند بدست آمد و اصطلاحاً دوپینگ تکنولوژیک یا دوپینگ سالم نامیده شد. تأثیرات مهندسی ورزش در موفقیت های ورزشی کشور انگلستان آنقدر زیاد بود که در المپیک ریو ۲۰۱۶ این کشور با کسب رتبه ۲ برای اولین بار بالاتر از کشور چین قرار گرفت.
در ایران نیز با توجه به پیشرفت علوم مختلف و تخصصی تر شدن آنها، نیاز به رشته های مهندسی افزایش یافته و ورزش نیز از این قاعده مستثنی نبود. همگام با دنیا اولین تحقیقات دانشگاهی در حیطه رشته مهندسی ورزش در ایران از حوالی سال ۱۳۸۱ توسط گروهی از متخصصین علوم مهندسی واحد دانشگاهی علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی شروع شد. در شرایطی که تنها در تعداد انگشت شماری از کشورها و دانشگاه های جهان رشته مهندسی ورزش دایر شده بود ماحصل این تحقیقات محققین در سال ۱۳۸۶ منجر به تأسیس گروه و رشته مهندسی ورزش برای اولین بار در ایران و قاره آسیا در دانشکده فنی و مهندسی واحد دانشگاهی علوم و تحقیقات تهران شد که در سال ۱۳۸۷ بطور رسمی اقدام به جذب دانشجو نمود و در خدمت جامعه علمی، ورزشی و صنعتی کشور قرار گرفت. بنیان گذار و مؤسس رشته مهندسی ورزش در ایران دکتر رضا سارنگ (مدیر گروه وقت این رشته) می باشد. وی با توجه به احساس نیاز عملی و لمس مشکلاتی که طی سال ها فعالیت های ورزشی در ارتباط با تجهیزات و لوازم با آن مواجه بود و از طرفی با توجه به تحصیل و تحقیق در رشته های مهندسی، راه حل مسئله را در استفاده از محاسبات ریاضی و علوم مهندسی در ورزش دیده و از همان زمان جرقه های ایجاد یک رشته دانشگاهی که ورزش و مهندسی را به یکدیگر ارتباط دهد به ذهن او متبادر گردید. برنامه درسی دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته مهندسی ورزش توسط وی تألیف و تدوین شده و در فراینده دشوار داوری و اصلاحات با نظارت دقیق دفتر برنامه ریزی آموزشی، در شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید.
متداول ترین بخش از مباحث فنی در ورزش همانا تجهیزات و لوازم ورزشی است. تجهیزاتی نظیر دستگاه های بدنسازی که در باشگاه های مختلف ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد و انواع توپ و دروازه و راکت که به عنوان مهم ترین ابزارها در برگزاری پرطرفدارترین رشته های ورزشی مورد استفاده قرار می گیرند. تحلیل، طراحی و ساخت، تعمیر و نگه داری، انتخاب، استفاده و ایمنی تجهیزات و لوازم از قابلیت های مهندسی ورزش و از استعدادها و توانمندی های مهندسین ورزش می باشد.