حقوق تطبیقی فعالیت علمی است که موضوع آن حقوق (به طور کلی یا بخشی از آن) و فرایند آن مقایسه و تطبیق است. برای مقایسه و تطبیق به حقوق خارجی نیاز است تا بتوان حقوق ملی را با آن مقایسه کرد و تطبیق داد. این مقایسه ممکن است نسبت به بخشی از حقوق انجام شود مثل مسئولیت مطلق در حقوق ایران و انگلستان. در حقوق تطبیقی مشابهات ها و تفاوت ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و دلایل آن بررسی می شود و قوت و ضعف قوانین مورد مقایسه، ارزیابی می گردد.
مانند بیشتر علوم، تاریخچه این رشته نیز به یونان باستان بازمی گردد. در شهر آتن، فردی به نام سولون، قوانین آتن را بر اساس پژوهش و مطالعهٔ قانون های اساسی دیگر کشورها مطالعه می کند. همچنین برای تدوین و تنظیم کتاب سیاست ارسطو شاهد مطالعات تطبیقی هستیم.در روم باستان در دوره پادشاهی روم، سکستوس پمپونیوس حقوقدان رومی قوانین پادشاهی را جمع آوری می کند و این اثر به عنوان منبع اصلی اطلاعات از تاریخ حقوق روم مورد استفاده قرار می گیرد.در دوران جمهوری، ده نفر از کمیسرهای مجلس سنا در روم برای تنظیم قوانین جدید به شهر آتن اعزام می شوند تا قوانین سولون را مطالعه کنند. سرانجام توسط مجلس نجیب زادگان، دوازده لوح قانونی در سال ۴۵۱ قبل از میلاد انتخاب و قوانین آن به تصویب می رسد. بر اساس دوازده لوح قانونی حقوق طبقه پاتریسین در مقابل پلب ها یا افراد غیر بومی روم باستان به رسمیت شناخته می شود و نیز اعتبار بردگی برای قرض های پرداخت نشده و نیز دخالت عرف دینی در موارد مدنی از جمله موارد این الواح بوده اند.بر این اساس حقوق بر طبق تفاوت انسان ها به بومی و غیر بومی، به دو دسته حقوق شهروندان و حقوق خارجیان تقسیم شد که مبنای آن حقوق تطبیقی است.
در مذهب شیعه نیز مطالعات تطبیقی صورت گرفته است. کتاب مهم شیخ طوسی مشهور به شیخ طائفه به نام «مسائل الخلاف»» کتابی است که فقه شیعه را با فقه مذاهب چهارگانه مورد مقایسه قرار داده است.علامه حلی نیز با نگاشتن کتابی به نام «مختلف الشیعه» کتابی در مورد مطالعات تطبیقی فقهی حقوقی نگاشته است.
با مطرح شدن مسئله تدوین قوانین(کدیفیکاسیون)، حقوق تطبیقی اهمیت بسیاری در قرن نوزدهم میلادی پیدا می کند. در سال ۱۹۰۰ اولین کنگره حقوق تطبیقی در شهر پاریس شکل گرفت. بدین ترتیب سال ۱۹۰۰ میلادی را سال تولد حقوق تطبیقی نامیده اند.پیشینه این رسته به شیوه امروزی اش به قرن هجدهم میلادی بازمی گردد و عمومأ مونتسکیو را به عنوان کاشف آن می دانند. هدف این شاخه از حقوق را می توان در سه بخش زیر خلاصه کرد:
مانند بیشتر علوم، تاریخچه این رشته نیز به یونان باستان بازمی گردد. در شهر آتن، فردی به نام سولون، قوانین آتن را بر اساس پژوهش و مطالعهٔ قانون های اساسی دیگر کشورها مطالعه می کند. همچنین برای تدوین و تنظیم کتاب سیاست ارسطو شاهد مطالعات تطبیقی هستیم.در روم باستان در دوره پادشاهی روم، سکستوس پمپونیوس حقوقدان رومی قوانین پادشاهی را جمع آوری می کند و این اثر به عنوان منبع اصلی اطلاعات از تاریخ حقوق روم مورد استفاده قرار می گیرد.در دوران جمهوری، ده نفر از کمیسرهای مجلس سنا در روم برای تنظیم قوانین جدید به شهر آتن اعزام می شوند تا قوانین سولون را مطالعه کنند. سرانجام توسط مجلس نجیب زادگان، دوازده لوح قانونی در سال ۴۵۱ قبل از میلاد انتخاب و قوانین آن به تصویب می رسد. بر اساس دوازده لوح قانونی حقوق طبقه پاتریسین در مقابل پلب ها یا افراد غیر بومی روم باستان به رسمیت شناخته می شود و نیز اعتبار بردگی برای قرض های پرداخت نشده و نیز دخالت عرف دینی در موارد مدنی از جمله موارد این الواح بوده اند.بر این اساس حقوق بر طبق تفاوت انسان ها به بومی و غیر بومی، به دو دسته حقوق شهروندان و حقوق خارجیان تقسیم شد که مبنای آن حقوق تطبیقی است.
در مذهب شیعه نیز مطالعات تطبیقی صورت گرفته است. کتاب مهم شیخ طوسی مشهور به شیخ طائفه به نام «مسائل الخلاف»» کتابی است که فقه شیعه را با فقه مذاهب چهارگانه مورد مقایسه قرار داده است.علامه حلی نیز با نگاشتن کتابی به نام «مختلف الشیعه» کتابی در مورد مطالعات تطبیقی فقهی حقوقی نگاشته است.
با مطرح شدن مسئله تدوین قوانین(کدیفیکاسیون)، حقوق تطبیقی اهمیت بسیاری در قرن نوزدهم میلادی پیدا می کند. در سال ۱۹۰۰ اولین کنگره حقوق تطبیقی در شهر پاریس شکل گرفت. بدین ترتیب سال ۱۹۰۰ میلادی را سال تولد حقوق تطبیقی نامیده اند.پیشینه این رسته به شیوه امروزی اش به قرن هجدهم میلادی بازمی گردد و عمومأ مونتسکیو را به عنوان کاشف آن می دانند. هدف این شاخه از حقوق را می توان در سه بخش زیر خلاصه کرد:
wiki: حقوق تطبیقی