تدوین فیلم

تدوین فیلم (انگلیسی: Film editing) یکی از مراحل آخر فیلم سازی است که در پس تولید فیلم انجام می شود و طی آن از انتخاب و پیوند نماهای موجود در فیلم خام (footage) و تبدیل آن ها به سکانس برای رسیدن به فیلم نهایی بهره گرفته می شود. در دنیای فیلم «تدوین» همان نقش ذهن را در واقعیت به عهده دارد. بدین معنی که آنچه پنهان است، آشکار می کند و آنچه آشکار است اما نیازی به دیدن آن نیست، پنهان؛ یعنی انتخابِ بهترین تصویر برای دیدن. این مرحله شامل: گزینش نماها و اندازه آنها، ردیف کردن نماها، صحنه ها و سکانس ها پشت سر هم، مخلوط کردن تمام صداها و تعیین میزان بلندی آن ها و در نهایت در هم آمیختن و هم گاه کردن صدای نهایی با تصویر است. این کارها به وسیله، استفاده از فیلم نامه دکوپاژ شده، قوانین و اصول فیلم سازی و ذوق هنری و خلاقیت تدوین گر، انجام می شود. اگرچه به این مرحله، مونتاژ و ادیت هم گفته می شود، اما تدوین وجه هنری این مرحله است و مونتاژ و ادیت بیشتر به معنی استفاده از ابزار است.
خط فرضی
قانون ۳۰ درجه
تخته نشان
برش پرشی
دیزالو
تدوین در سینما معمولاً بر عهدهٔ فردی غیر از فیلمساز است، اما گاه فیلمسازان مؤلفی همچون کوروساوا و بهرام بیضایی و برادران کوئن خود تدوین فیلم هاشان را برعهده داشته اند.امروزه با پیشرفت هایی که در عرصه تکنولوژی ویدئو و کامپیوتر رخ داده، کار تدوین گر، انعطاف، سرعت، دقت و سهولت بیشتری یافته است.
فیلم های اولیه تاریخ سینما عموماً کوتاه بودند. تصاویر متحرک مستند و ضبط شده در یک برداشت؛ در قاب هایی ثابت و از اتفاقات روزمره؛ که طول زمان آن ها دقیقاً به اندازه زمان اتفاقی بود که افتاده بود. فیلم سازان در آن زمان نه نیازی به کوتاه کردن و برش فیلم داشتند و نه نیازی به ایجاد هیجان؛ حرکت و بیان افکار و دیدگاه های شخصی خود در فیلم حس می کردند. در دهه های بعد به تدریج فیلم تبدیل به وسیله ای برای بیان داستان؛ جذب و سرگرمی مردم و نیز ابزاری توانمند برای بیان ویژه هنری خالقان آن شد. اولین بار رابرت پاول فیلمساز بریتانیایی در سال ۱۸۹۸ در فیلم کوتاه یک دقیقه ای از بیش از یک نما استفاده کرد. این فیلم که در نزدیکی یک نمایشگاه هنری می گذرد با نمای خارجی بازیگران در حال خوردن غذا و ورود به نمایشگاه شروع می شود و این نما به نمای این زوج در داخل نمایشگاه پیوند می خورد. از توالی و پیوند این دو نما بیننده این طور برداشت می کند که این دو وارد نمایشگاه شده اند. به این ترتیب تداوم این دو نما و ارتباط مکانی و زمانی آن ها (هر چند در واقعیت به گونه دیگری بوده باشد) به بیننده القا می شود. دو سال بعد جیمز ویلیامسون اسکاتلندی در فیلم اش برای اولین بار از نمای مقابل (ریورز شات) استفاده می کند. در نمای اول فیلم دروازه ای را از خارج نشان می دهد که به آن حمله شده و در نمای بعد به درون می رود و همان دروازه را در حالی که به آن حمله شده است از زاویه مقابل نشان می دهد. در سال ۱۹۰۲ ژرژ ملی یس فرانسوی فیلم «سفری به ماه» بر اساس داستان مشهور ژول ورن را می سازد. این فیلم سرآغازی بر شکل گیری زبان روایی و تدوین فیلم است. از لحاظ تدوین ما با پیوند نماها با استفاده از دیزالو (حل شدن تصویر نمای قبل در تصویر نمای بعد) برای بیان گذشت زمان روبرو هستیم. ملی یس در این فیلم با استفاده از تدوین موفق به خلق تروکاژهای سینمایی شد مثلاً بازیگران فیلم به یک باره محو می شوند یا موشک به یکباره بر صورت ماه ظاهر می شود. تکنیک های اولیه ترکیب فیلم و انیمیشن و همین طور تکنیک برهم گذاری تصاویر (سوپر ایمپوز) برای اولین بار در این فیلم بکار رفته است. یکی از دستاوردهای این فیلم تداوم گرافیکی؛ زمانی و مکانی نماها و بحث ورود و خروج به کادر در نماهای متوالی است. مثلاً در نمایی می بینیم که ساکنین ماه به دنبال مسافران از راست به چپ تصویر حرکت می کنند و از آن خارج می شوند در نمای بعد آن ها از راست وارد قاب می شوند و به چپ حرکت می کنند. این به نوعی تداوم حرکت از راست به چپ را که قبلتر در ذهن بیننده شکل گرفته است را تثبیت می کند. در نمای سقوط کپسول، باز شاهد این تداوم حرکت هستیم. ملیس در چند نمای کوتاه و متوالی سقوط کپسول را از بالا به پایین و در یک حرکت تند شونده را به ما نشان می دهد. در واقع ملی یس با استفاده از برش های کوتاه ضرب آهنگ فیلم را تندتر می کند و به هیجان فیلم به وسیله تدوین می افزاید.
در سال ۱۹۰۳ ادوین اس پورتر فیلم ساز آمریکایی فیلم «سرقت بزرگ قطار» را می سازد که قدم بزرگی در شکل گیری زبان امروزی سینما و فن تدوین فیلم است. فیلم دربارهٔ سرقت یک قطار توسط چند راهزن و کشته شدن آن ها در پایان کار است. در این فیلم پورتر به خوبی توانسته با استفاده از تقطیع نماها و پیوند آن ها یک داستان را به صورت سینمایی بیان کند. در این فیلم برای اولین بار از مونتاژ موازی دو اتفاق دور از هم استفاده شده است. ما شاهدیم که اطلاعات مربوط به روایت ذره ذره و با ظرافت به بیننده منتقل می شود. فیلم با یک صحنه داخلی از دفتر تلگراف خانه شروع می شود. مأمور تلگراف توسط سارقان مضروب می شود. نمای بعدی همان سارق ها را نشان می دهد که بیرون دفتر در کنار قطار در حال آبگیری پنهان شده اند. در اینجا در می یابیم که دفتر تلگراف جنب ایستگاه آبگیری قطار واقع است و سارقها قصد ورود به قطار را دارند. در نمای بعد یکی از سارقها بر روی سقف قطار با نگهبان می جنگد. کارگردان با چیدن نماها در کنار هم داستانش را نه در چیدمانی تاتری (آن طور که در فیلم ملی یس به چشم می خورد) بلکه به صورت سینمایی بیان می کند. پس از سرقت و فرار دزدان فیلم قطع می شود به تلگراف خانه که دخترکی مأمور مضروب را به هوش می آورد. این نما قطع می شود به اتفاقی در مکانی دورتر: در یک دهکده زنان و مردانی را می بینیم که می رقصند و پس از شنیدن یک خبر بد به یک باره به راه می افتند. پس از این ما شاهد قطع دو ماجرای هم زمان در دو مکان متفاوت هستیم. سارق ها که در حال فرار و تقسیم غنایم هستند و دنبال کننده های آن ها که به سوی آن ها می آیند. این فیلم دوازده دقیقه ای متشکل از بیست نما و ده صحنه داخلی و خارجی مختلف و نمونه اولیه استفاده از مونتاژ موازی در فیلم است. پس از این در سال ۱۹۱۶ دیوید وارک گریفیت کارگردان آمریکایی در فیلم «تعصب» با تدوین نماهای درشت صورت و دستِ زنِ قهرمان داستان، مخاطب را در تجربه حسی او شریک می کند و الفبای سینما و نقش نمای متوسط و درشت را در بیان سینمایی و تدوین نشان می دهد.