الطیر

[ویکی نور] رساله الطیر از جمله آثار عرفانى - اخلاقى بوعلى سینا است که به زبان عربى و در موضوع گرفتار شدن روح آدمى به دام جسم، در این دامگه خاکى و چگونگى رهایى از آن، نوشته شده است.
این کتاب به همراه بیست دو رساله دیگر در مجموعه ای به نام رسائل ابن سینا، به چاپ رسیده است.
رساله، فاقد باب بندى و فصل بندى است، ولى با قلمى ادیبانه و در قالب تمثیل، تنظیم شده است.
بوعلى، در آغاز رساله از یاران خود خواهش مى کند که ماجراى دردناک وى را بشنوند و اندکى از بار غم او را بر دوش گیرند، سپس پندهایى را با زبان تشبیه و استعاره بیان مى کند، مانند: «همچون عقرب سلاح خویش را در پشت گیرید که شیطان همواره از پشت به انسان حمله ور مى شود. دل به لانه مبندید که پرندگان همواره در لانه هاشان شکار مى شوند...»، آن گاه ماجراى خود را چنین شرح مى دهد: من و دسته اى از پرندگان با خیالى آسوده پرواز مى کردیم که صدایى از پایین از لابه لاى علف زارها ما را فراخواند و ما که دشتى خرم را در زیر پاى خویش دیدیم، بى هیچ گمان سویى فرود آمدیم، ولى دیرى نگذشت که دریافتیم اسیر دام شده ایم. مدت ها در دام ماندیم و با آن خو گرفتیم، تا اینکه من روزى پرندگانى را در آسمان مشاهده کردم که شاد و آزاد پرواز مى کردند، آنها را صدا زدم که به من نزدیک شوند... و از آنها راه رهایى را جویا شدم و آنها به من آموختند و من رها شدم، اما هنوز بقایایى از دام بر پایم بود، چنان که بر پاى آن پرندگان نیز بود و بر باز کردن آن توانایى نداشتند... با آنها همراه شدم، از کوه هاى بلند و سرسبز گذشتیم و به بارگاه پادشاهى دادگستر و صاحب کمال بار یافتیم و قصه خود را با او بازگفتیم و از او خواستیم تا بقایاى دام را از پاى ما بگشاید؛ او گفت: تنها، کسانى که آن را بسته اند، مى توانند بگشایند؛ من فرستاده اى را نزد آنها مى فرستم که بقایاى دام را از پاى شما بردارند و شما را خوشنود نمایند...
حکما، ادبا و عرفا توجهى شایان به این رساله نموده اند، چنان که شهاب الدین سهروردى آن را به فارسى ترجمه کرده و عطار نیشابورى منطق الطیر را در شرح آن سروده است.
رسائل ابن سینا (23 رساله)

[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
طیر (۲۸ بار)

«طَیْر» از مادّه «طَیَران» جمع «طائر» است، و لذا فعل و وصف آن به صورت جمع آمده و این که بعضی تصور کرده اند «طیر» مفرد است بر خلاف تصریح ارباب لغت می باشد.
جمع طائر به معنی پرنده است و به قول قطرب و ابوعبیده: طیر به واحد نیز اطلاق می‏شود. و به نظر طبرسی: آن اسم جمع است و نیز مصدر آید «طار یطیر طیراً و طیراناً». ، . طیر در هر دو آیه جمع طائر است ولی در آیه . ظاهراً برای مفرد است. تطیّر: از باب تفعّل به معنی فال بد زدن است . تاء را در طاء ادغام کرده و به اولش همزه می‏آورند مثل . طیره به معنی فال بد است. راغب گوید: اصل تطیّر در فال زدن با پرندگان است سپس در هر فال بد به کار می‏رود. ابن اثیر در نهایه گفته: اصل آن درباره پرندگان و آهوان و غیر آنها است که از طرف راست یا چپ شخص می‏آمدند و این آنها را از مقاصدشان باز می‏داشت. در اقرب الموارد گفته: سانح آن است که از طرف راست که از جانب چپ آید عرب با سانح فال نیک و با بارح فال بد می‏زد. قول مجمع در معنی سانح و بارح ذیل آیه . بر خلاف اقرب است. در المیزان از کشاف نقل شده: اعراب با پرندگان فال می‏زدند و آن را زجر می‏نامیدند در مسافرت اگر پرنده از نزدشان می‏گذشت آن را به پرواز وا می‏داشتند اگر از چپشان براستشان می‏گذشت فال نیک می‏زد و اگر بالکس می‏پرید به فال بد می‏گرفتند لذا فال بد را تطیّرخواندند. طائر: پرنده. مثل . درباره آیه در «امم» صحبت شده است. طائر معنای دیگری نیز دارد که در آیات زیر روشن خواهد شد. * . مفسران طائر را در آیه به معنی عمل گرفته‏اند. خود آیه نیز می‏فهماند مراد از طائر هر عمل خوب و بد انسان است که از وی قابل انفکاک نیست و به حکم و جعل خداوند خیر و شرّ به خود عامل مربوط است. ولی باید دید چرا به عمل طائر اطلاق شده آیا قرآن در این اطلاق تابع رسم باطل جاهلیت شده است؟!! به نظر من قرآن در این استعمال نظری به اصطلاح جاهلیت ندارد و چون عمل پرنده به خصوصی است که به صورت نیرو از انسان می‏پرد و کنار می‏شود لذا آن را طائر فرموده است. راغب در این باره حق سخن را ادا کرده آنگاه که در ذیل آیه گوید: «ایّ عَمَلُهُ الَّذی طارَعَنْهُ مِنْ خَیْرٍاَوْ شِرٍّ» از اینجا معنی طائر در آیات زیر نیز روشن می‏شودک‏ * . . . ممکن است طائر در آیه اول فال بد باشد که در جواب «تَطَّیَرْنابِکُمْ» آمده است ولی به نظر نگارنده مراد آن است که پیامبران گفتند: وجود ما برای شما اسباب بدبختی نیست بلکه عمل شماست که بدبختتان خواهد کرد با خود شماست و از شما منفّک نیست. آیه دوم و سوم نیز در جواب آنان است که پیامبران می‏گفتند: ما شما را به فال بد گرفتیم سبب ناراحتی شما نیستم بلکه اعمال بدتان که پیش خدا نحفوظ است سبب بدبختی شما شده و خواهد شد و با تبلیغ ما امتحان می‏شوید. * . مستطیر به معنی منتشر است یعنی روزی که شرّش به همه جا گسترش یافته و رسیده است آن را آشکار نیز گفته‏اند «فجر مستطیر» یعنی صبح آشکار. آن در هر حال از طیران است که مفید وسعت می‏باشد.