قرون وسطا

قرون وسطا (Middle Ages)
یکی از مشهورترین آثار قرون سطی، موزائیک با نقش حضرت مسیح
یکی از مشهورترین آثار قرون سطی، موزائیک با نقش حضرت مسیح
یکی از مشهورترین آثار قرون سطی، موزائیک با نقش حضرت مسیح
اصطلاحی که مورخان اروپایی برای مشخص کردن دورۀ میانِ تاریخ باستان و عصر رنسانس به کار می برند. این اصطلاح چندان دقیق نیست، ولی غالباً به دورۀ حد فاصل سقوط امپراتوری روم در ۴۷۶م تا سقوط قسطنطنیه (استانبول) و پایان امپراتوری روم شرقی در ۱۴۵۳م، و یا کشف امریکا به دست کریستف کلمب در ۱۴۹۲م اطلاق می شود. سال های بین ۴۷۶م تا ۱۰۰۰م به سبب حاکم بودن جهل و بی قانونی بر اروپا به «قرون تاریک» معروف است، که همچنین مصادف بود با هجوم قبایل ژرمن و اسکاندیناویایی به اروپا که موجب تحول زبان و فرهنگ ساکنان این قاره شد.قرون وسطای علیا. دوران بین ۱۰۶۶م تا ۱۵۰۰م به قرون وسطای علیا معروف است. این دوران با رشد دولت های ملی در اروپا، به ویژه انگلستان، اسکاتلند، فرانسه، نروژ، سوئد، مجارستان، و لهستان، و نیز افزایش اقتدار حکومت های پادشاهی همراه بود. در قلب اروپا امپراتوری مقدس روم قرار داشت که از حیث قلمرو شامل کنفدراسیونِ نه چندان منسجمی متشکل از ایالات آلمان، و گاه شمال و مرکز ایتالیا، فرمانروای امپراتوری مقدس روم حامی دنیوی پاپ، پیشوای کلیسای کاتولیک روم، بود، اما هیچ گاه نتوانست عملاً بر پادشاهان فرانسه، انگلستان و شبه جزیرۀ ایبری اعمال قدرت کند. بااین حال، از دید ممالکِ آن روزگار، همکاری پاپ و امپراتور ضامن ثبات و امنیت بود. مناقشات پاپ و امپراتور بر سر کسب اختیارات تام در قرون ۱۲ و ۱۳م و امتناع پاپ ها از تاج گذاری امپراتوران موجب بروز دودستگی میان وفاداران آن دو و بی ثباتی اوضاع می شد. در قرون وسطا، قدرت کلیسای کاتولیک مافوق همۀ قدرت ها و پاپِ مقیمِ رم عالی ترین مرجع معنوی بود و دین نقشی اساسی در زندگی مردم ایفا می کرد. دولت ها وقت و هزینۀ فوق العاده ای صرف ساخت بناهای مذهبی، از کلیساهای محقر محلی تا کلیساهای جامع مجلل، می کردند. نظام ارباب و رعیتی نظام اجتماعی و حکومتی غالب بود. بارون های بزرگ زمین هایی را که از حاکمان هر ایالت می گرفتند در اختیار زیردستان خود قرار می دادند. در قاعدۀ هرم دهقانان، خرده مالکان، و ویلن ها قرار داشتند که افراد بی زمینی بودند که به کارگری و خدمتکاری اشتغال داشتند. اواخر قرون وسطا شاهد تحولات گسترده ای بود. عامل بخشی از این تغییرات شیوع مرگ سیاه (۱۳۴۷ـ۱۳۵۱م) بود؛ طاعون همه گیری که موجب ویرانی اروپا و مرگ حدود یک سوم جمعیت آن شد. این معضل برای نخستین بار باعث کمبود نیروی کار و بروز تورم و نهایتاً به سرآمدن عمرِ نظام ارباب و رعیتی شد. بخش دیگر تحولات از افزایش قدرت حاکمان و بروز اختلافات گه گاه در درون کلیسا نشأت می گرفت. در فاصلۀ ۱۳۰۹ تا ۱۳۷۷م پاپ ها از رم به آوینیونِ فرانسه نقل مکان کردند که این مسئله به بروز رقابت میان پاپ های رم و پاپ های آوینیون انجامید که به «شقاق کبیر» مشهور شد (۱۳۷۸ـ۱۴۱۷م).
دستاوردهای فرهنگی. در این دوران، هرچند تلاش برای ایجاد یک رهبری سیاسی واحد در اروپای غربی به شکست انجامید، اوج اعتلای دستاوردهای بشری و فرهنگی در هنر و معماری رومانسک و گوتیک تجلی یافت و فراگیری علوم اسلامی و همزمان معارف یونان باستان در سرتاسر مناطق تحت سلطۀ مسلمانان در اسپانیا و سیسیل رواج یافت.
علم و دین. دانش و معرفت را مسلمانان به اروپا بازگرداندند. حکمت ارسطویی که انسان را موجودی سیاسی و رکن تشکیلات سیاسی می دانست با نظر دستگاه پاپی ستیز داشت که قدرت را عطیۀ خداوند به پاپ می شمرد و مفاهیم سنتی را به چالش می طلبید؛ مفاهیمی که حتی قدیس توماس آکویناس، فیلسوف و متکلم ایتالیایی، معتقد به سازگاری عقل و ایمان هم از مقابله با آن ها عاجز ماند.
زبان و ادبیات. زبان بین المللی دیپلماسی و علم آموزی لاتین بود، گرچه کسانی هم بودند که با بهره گیری از زبان های محلی به رشد ادبیات قرون وسطایی کمک کردند، ازجمله دانته آلیگیری در ایتالیا و جفری چاسر در انگلستان. این دوره همچنین عصر ظهور دانشگاه های مهمی نظیر دانشگاه های بولونیا، پاریس، آکسفورد، و کیمبریج بود.پایان قرون وسطا. جنگ های صلیبی برای آزادسازی ارض مقدس (فلسطین) از دست مسلمانان در واقع نخستین حرکت استعماری اروپای غربی بود که رشد جمعیت نیز بدان تداوم بخشید و این روند تا اوایل دهۀ ۱۳۰۰م ادامه یافت. با این حال، زمینه های نابودی اروپای قرون وسطا از بطن همین فرهنگِ روبه رشد سر برآورد. شاهان محلی قدرتی فزاینده گرفتند، حال آن که امپراتوری مقدس روم پس از مرگ فردریک دوم در ۱۲۵۰م رو به زوال گذاشت. بروز چنین تهدیداتی علیه ساختار اروپای قرون وسطا مصادف شد با وقایعی چون سقوط آخرین پایگاه صلیبیون در ارض مقدس در ۱۲۹۱م، مرگ سیاه، بروز شقاق کبیر در کلیسا، و جنگ دائم، به ویژه جنگ صدساله، بین انگلستان و فرانسه، و جنگ گل ها در انگلستان. همه چیز از فروپاشی و زوال حکایت داشت، به گونه ای که روزبه روز آثار بیشتری با این درون مایه نوشته می شد. در دهۀ ۱۴۰۰م سردمداران نوزایی در ایتالیا و دسیدریوس اراسموس، دانشور هلندی، در شمال اروپا در جست وجوی نظمی نو به دوران باستان رجوع کردند و بدین طریق به شهرت یافتن قرون وسطا به عصر ظلمت و تاریک اندیشی کمک کردند؛ شهرتی که دستاوردهای سترگ اوایل آن دوره سزاوار آن نبود.