astrolabe
اصطرلاب
فارسی به انگلیسی
فرهنگ فارسی
( اسم ) ابزاری است که برای اندازه گیری موقع و ارتفاع ستارگان و دیگر امور فلکی بکار میرفت .
بعضی گویند نام پسر ادریس علیه السلام است که واضع اصطرلاب است .
بعضی گویند نام پسر ادریس علیه السلام است که واضع اصطرلاب است .
فرهنگ معین
(اَ یا اُ طُ ) [ معر - یو. ] نک اسطرلاب .
لغت نامه دهخدا
اصطرلاب .[ اُ طُ ] (اِخ ) بعضی گویند نام پسر ادریس علیه السلام است که واضع اصطرلاب بود. (از برهان ) (هفت قلزم ).
اصطرلاب . [ اِ طَ / اَ طَ / اُ طُ ] (معرب ، اِ) ابزاریست که بدان ارتفاع خورشید و ستارگان را سنجند. (از قطرالمحیط). همان اسطرلاب است . (شرفنامه ٔ منیری ). معروفست و آن آلتی باشد از برنج و تال ساخته که منجمان بدان ارتفاع آفتاب و کواکب معلوم کنند و این لغت یونانی است بمعنی ترازوی آفتاب ، چه اصطر ترازو و لاب نام آفتاب است . و بعضی گویند نام پسر ادریس علیه السلام است که واضع اصطرلاب بوده . (برهان ) (هفت قلزم ). بضم اول و ثالث آلتی است که از برنج یعنی پیتل میسازند بصورت قرص و اندرون آن چند اوراق باشد از برنج و بر آن اوراق دوائر کثیر و خطوط بسیار منقوش میباشد و بر سطح اعلای آن عضاده میباشد که آنرا میگردانند و آنرا عضاده ٔ اصطرلاب میگویند. پس بقواعد علم اصطرلاب که علمی است برای دریافت احکام اصطرلاب موصوف ارتفاع آفتاب و ستارگان و بلندی هر چیز معلوم کنند و این لفظ را بسین مهمله هم مینویسند. بدان که اصطر بزبان یونانی ترازورا گویند و لاب بمعنی آفتاب ، چون اکثر بدان احکام آفتاب و ستارگان معلوم کنند و بزرگترین ستارگان و دیگراشیا آفتاب است لهذا آنرا به آفتاب منسوب کردند و واضع آن بقول اصح ارسطو و بلیناس است که از جام کیخسرو استخراج نموده اند. (از برهان ) (از کشف ) (از لطائف ). و بعضی محققین نوشته اند که واضع اصطرلاب ابرخس حکیم یونانی است ، ابرخس بفتح اول و فتح موحده و سکون رای مهمله و فتح خای معجمه و سین مهمله . و بعضی از محققین نوشته اند که اصطرلاب در اصل بسین مهمله بود بفتح اول و ضم طای مهمله ، چه اَسْطُر جمع سطر است و لاب بمعنی آفتاب ، پس اسطرلاب بمعنی سطرهای آفتاب که احوال آفتاب بدان شناخته میشود و بعد از آن سین را بجهت مناسبت طای مطبقه بصاد بدل کردند چنانچه در سراط که در اصل صراط به سین بود. (غیاث ) (آنندراج ). کلمه ٔ رومی است . (ثعالبی از المزهر سیوطی ). همان آلة (؟) و آن طاسی است که بدان موازنه بشناسند، کذا فی زفان گویا. (مؤید الفضلاء). از یونانی آسترن ، ستاره و لامبانین ،گرفتن . یا از یونانی اصطر، ستاره و لابون ، آیینه (مفاتیح ) و آن بر چند گونه باشد: اصطرلاب تام ، اصطرلاب نصف ، اصطرلاب ثلث ، اصطرلاب سدس و اصطرلاب عشر. و اصطرلاب مرکب است از عضاده و حجره و ام و عنکبوت و منطقةالبروج و مری و مقنطرات و خطوط ساعات و خط استواء و خط نصف النهار و عروه و فرس و قطب . و اقسام آن بسیار است از قبیل اصطرلاب کری و زورقی و صدفی و مسرطن و مسطح و اشباه آن . (از مفاتیح خوارزمی ). صفحاتی چند است که از آن ارتفاع کواکب و نصف النهار و جز آن شناسند. آلتی است که منجمان بدان اوضاع آسمان را می سنجند. آلتی است که منجمان بدان اوضاع آسمان را ساعت بینند. و رجوع به اسطرلاب ، و نشوءاللغة ص 37 و 38 شود :
بزرگ امّید پیش پیل سرمست
بساعت سنجی اصطرلاب در دست .
همه زیچ فلک جدول بجدول
به اصطرلاب حکمت کرده ام حل .
اگر نارد نمودار خدایی
در اصطرلاب فکر روشنایی .
یکی ده دانه جومحراب کرده
یکی سنگی دو اصطرلاب کرده .
آدم اصطرلاب گردون علوست
وصف آدم مظهر آیات اوست .
- با رمل و اصطرلاب سخن کسی را فهمیدن ؛ در تداول عامه ، کنایه از مشکل و بغرنج بودن سخن وی .
- سخن با کسی به اصطرلاب گفتن ؛ کنایه از مرموز سخن گفتن و مطلب را با رمز و اشاره بیان کردن :
فصیحی کو سخن چون آب گفتی
سخن با او به اصطرلاب گفتی .
بزرگ امّید پیش پیل سرمست
بساعت سنجی اصطرلاب در دست .
نظامی .
همه زیچ فلک جدول بجدول
به اصطرلاب حکمت کرده ام حل .
نظامی .
اگر نارد نمودار خدایی
در اصطرلاب فکر روشنایی .
نظامی .
یکی ده دانه جومحراب کرده
یکی سنگی دو اصطرلاب کرده .
نظامی .
آدم اصطرلاب گردون علوست
وصف آدم مظهر آیات اوست .
مولوی (مثنوی ).
- با رمل و اصطرلاب سخن کسی را فهمیدن ؛ در تداول عامه ، کنایه از مشکل و بغرنج بودن سخن وی .
- سخن با کسی به اصطرلاب گفتن ؛ کنایه از مرموز سخن گفتن و مطلب را با رمز و اشاره بیان کردن :
فصیحی کو سخن چون آب گفتی
سخن با او به اصطرلاب گفتی .
نظامی .
اصطرلاب. [ اِ طَ / اَ طَ / اُ طُ ] ( معرب ، اِ ) ابزاریست که بدان ارتفاع خورشید و ستارگان را سنجند. ( از قطرالمحیط ). همان اسطرلاب است. ( شرفنامه منیری ). معروفست و آن آلتی باشد از برنج و تال ساخته که منجمان بدان ارتفاع آفتاب و کواکب معلوم کنند و این لغت یونانی است بمعنی ترازوی آفتاب ، چه اصطر ترازو و لاب نام آفتاب است. و بعضی گویند نام پسر ادریس علیه السلام است که واضع اصطرلاب بوده. ( برهان ) ( هفت قلزم ). بضم اول و ثالث آلتی است که از برنج یعنی پیتل میسازند بصورت قرص و اندرون آن چند اوراق باشد از برنج و بر آن اوراق دوائر کثیر و خطوط بسیار منقوش میباشد و بر سطح اعلای آن عضاده میباشد که آنرا میگردانند و آنرا عضاده اصطرلاب میگویند. پس بقواعد علم اصطرلاب که علمی است برای دریافت احکام اصطرلاب موصوف ارتفاع آفتاب و ستارگان و بلندی هر چیز معلوم کنند و این لفظ را بسین مهمله هم مینویسند. بدان که اصطر بزبان یونانی ترازورا گویند و لاب بمعنی آفتاب ، چون اکثر بدان احکام آفتاب و ستارگان معلوم کنند و بزرگترین ستارگان و دیگراشیا آفتاب است لهذا آنرا به آفتاب منسوب کردند و واضع آن بقول اصح ارسطو و بلیناس است که از جام کیخسرو استخراج نموده اند. ( از برهان ) ( از کشف ) ( از لطائف ). و بعضی محققین نوشته اند که واضع اصطرلاب ابرخس حکیم یونانی است ، ابرخس بفتح اول و فتح موحده و سکون رای مهمله و فتح خای معجمه و سین مهمله. و بعضی از محققین نوشته اند که اصطرلاب در اصل بسین مهمله بود بفتح اول و ضم طای مهمله ، چه اَسْطُر جمع سطر است و لاب بمعنی آفتاب ، پس اسطرلاب بمعنی سطرهای آفتاب که احوال آفتاب بدان شناخته میشود و بعد از آن سین را بجهت مناسبت طای مطبقه بصاد بدل کردند چنانچه در سراط که در اصل صراط به سین بود. ( غیاث ) ( آنندراج ). کلمه رومی است. ( ثعالبی از المزهر سیوطی ). همان آلة ( ؟ ) و آن طاسی است که بدان موازنه بشناسند، کذا فی زفان گویا. ( مؤید الفضلاء ). از یونانی آسترن ، ستاره و لامبانین ،گرفتن. یا از یونانی اصطر، ستاره و لابون ، آیینه ( مفاتیح ) و آن بر چند گونه باشد: اصطرلاب تام ، اصطرلاب نصف ، اصطرلاب ثلث ، اصطرلاب سدس و اصطرلاب عشر. و اصطرلاب مرکب است از عضاده و حجره و ام و عنکبوت و منطقةالبروج و مری و مقنطرات و خطوط ساعات و خط استواء و خط نصف النهار و عروه و فرس و قطب. و اقسام آن بسیار است از قبیل اصطرلاب کری و زورقی و صدفی و مسرطن و مسطح و اشباه آن. ( از مفاتیح خوارزمی ). صفحاتی چند است که از آن ارتفاع کواکب و نصف النهار و جز آن شناسند. آلتی است که منجمان بدان اوضاع آسمان را می سنجند. آلتی است که منجمان بدان اوضاع آسمان را ساعت بینند. و رجوع به اسطرلاب ، و نشوءاللغة ص 37 و 38 شود :
فرهنگ عمید
= اسطرلاب
اسطرلاب#NAME?
پیشنهاد کاربران
وسیله ای که در گذشته منجمان برای اندازه گیری ارتفاع و. . . . ستارگان از آن استفاده میکردند
کلمات دیگر: