مصادره

مصادره . [ م ُ دَ / دِرَ / رِ ] (از ع ، اِمص ) مصادرت . مصادرة. تاوان . (ناظم الاطباء). تاوان گیری . مطالبه ٔ مال به زور یا به سبب ارتکاب گناه . (یادداشت مؤلف ). اخذ جریمه . جریمه گیری . ضبط کردن اموال و دارایی کسی به سبب جرمی که مرتکب شده یا دزدی و سلوک در طریق ناراست که سبب بدست آمدن آن دارایی شده است . (یادداشت لغت نامه ). در اسلام مصادره سابقه دارد و از زمان خلفای راشدین شروع شده است ، به این معنی که اگر والیان (عمال ) از راه تجارت یا طریق دیگر اضافه بر حقوق سودی به دست می آوردند خلفا نصف آن سود را به نفع بیت المال مصادره می کردند چنانکه عمر با والیان خود در کوفه و بصره و بحرین چنان کرد و این عمل را در آن زمان مقاسمه و مشاطره می گفتند. در زمان بنی امیه که مأمورین عالیرتبه ٔ دولت باظلم و زور و استبداد مردم را غارت می کردند مصادره به نام استخراج صورت می گرفت تا آن درجه که در اواخر حکومت بنی امیه عاملی که از کار برکنار می شد دارایی اورا حساب می کردند و آنچه از دستشان می آمد از دارایی والی ضبط می نمودند. در اوایل خلافت عباسیان مصادره معمول نبود ولی بعدها که بیداد و طمع حکام آغاز گشت مصادره نیز رایج شد. منصور محلی را به نام «بیت المال مظالم » تأسیس کرد و هرچه از مأموران به مصادره می گرفت در آن محل جمع می کرد. بعدها مهدی و هارون و مأمون و مهتدی نیز به سبب مالهای کلان که عمال از مردم ستده بودند به مصادره ٔ اموال آنان پرداختند. مصادره ٔ اموال عمال گاه پیش از مرگ و گاه پس از مرگ آنان صورت می گرفت ، چنانکه هارون اموال علی بن عیسی والی خراسان را پیش از مرگ او مصادره کرد که تنها اموال منقولش 150 بار شتر بود و اموال محمدبن سلیمان پس از مرگ وی مصادره گردید. بعد از عمال مصادره ٔ وزیران شروع شد زیرا مالهای غارتی در بغداد نزد وزیران جمع می شد و خلفا آن را مصادره می کردند. این نوع مصادره در عهد مقتدر بیش از هر هنگام دیگر صورت گرفت زیرا او در خردسالی به خلافت رسیده بود و وزیران از این فرصت استفاده کرده اموال کلانی به دست آورده بودند مانند ابن فرات و خاقانی و حامدبن عباس و عبداﷲبن محمد و احمدبن عبیداﷲ که اموال همگی مصادره شد و خود زندانی یا کشته شدند. به این ترتیب در عهد عباسیان مصادره منبع درآمد عمومی و خصوصی شد. والی مردم را مصادره می کرد! وزیر والی را! و خلیفه وزرا را و طبقات مختلف مردم یکدیگر را! اما خلفا تا برای پرداخت سپاهیان و هزینه های دیگر مجبور نمی شدند اموال وزیران را مصادر نمی کردند خلفا اموال وزیران را متعلق به بیت المال و استرداد آن را که به زور از مردم گرفته شده بود برای رفع حوائج عمومی امری مشروع می دانستند. (از تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان ترجمه ٔ جواهرکلام صص 199 - 204). مصادره ٔ اموال وزیران و امیران و صاحبان مشاغل و عمال و حکام در دستگاه سلاطین نیز رایج بوده است ، چنانکه نمونه های بسیار از آن را در تاریخ بیهقی و دیگر کتب ادب و تاریخ می توان دید و البته این غیر از نقل کلیه ٔ اموال و ضبط املاک کسی بوده که با امیر یا سلطان رابطه ٔ مملوکیت داشته چنانکه موردی از آن را در سفرنامه ٔ ناصرخسرو (چ 3 دبیرسیاقی ص 107). می توان دید :
نه شان ز دزدان ترس و نه از مصادره بیم
نه خشک ریش ز همسایه و ز هم دندان .

فرخی .

وی [ احمد عبدالصمد ] قصدها کرد در معنی کاله ٔ وی بدان وقت که مرافعه افتاد با وی [ احمد حسن ] و مصادره . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 408).
غره مشو به رشوت و نازش که هرچه داد
بستاند از تو پاک به قهر و مصادره .

ناصرخسرو.

گردن ستبر کردی از سیم این و آن
با سیلی مصادره گردن ستبر به .

سوزنی .

جمله ٔ شهر در فرمان توست ، مصادره و مطالبه ٔ شهر به خواست تو می باشد نه به نیک و نه به بد از تو بازخواستی نکرده ایم . (سمک عیار انتشارات آگاه ج 1 ص 47). دست مصادره درازکرد و خطه ٔ خراسان با سرها بغارتید. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 111). || تاوان دادن . تن به مال بازخریدن . جان به مال نگه داشتن : رنجهای بزرگ رسانیدندش و مالی دیگر به مصادره بداد و آخر خلاص یافت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 507).
- دست به مصادره کردن ؛ به مصادره اقدام کردن . مال ازمردم گرفتن به زور یا به سبب جرم : چون ازاخراجات و دخلها فرومانیم ضرورت را دست به مصادره ... باید کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 600).
- مصادره ستدن (گرفتن ) ؛ مصادره گرفتن . پول و مالی را به جریمه گرفتن : تا چند کس از معروفان لشکر خویش بکشت و از اعیان مصادره ستد و همگان از وی ملول شدند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 56).
- مصادره کردن ؛ مطالبه کردن . مؤاخذه کردن : احسان پادشاه آن است که بر مردم بهانه نگیرد و منقصتها نجوید و مصادره نکند. (مرصادالعباد ص 250).
- || تنبیه کردن . مجازات کردن به مال . جریمه کردن . مطالبه کردن مال کسی را به سبب گناهی که کرده است یا به جبر : پس خالدبن برمک را بگرفت واو را هزارهزار درم سیم مصادره کرد. (مجمل التواریخ و القصص ). کسان خواجه ٔ بزرگ را همه بگرفتند و مصادره کردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 429).
گفتم چنین که حکم کنی تو مصادره ست
مرد حکیم کدیه کندنی مصادره .

سوزنی .

آنچه یافتندی به غارت بردندی و برسری مردم را مصادره کردندی تا یک باری مستأصل شدند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 133). ظلم و مصادره ها و ناواجبات می کرد. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 107). حرکتی ازاو در نظر سلطان ناپسند آمد، مصادره فرمود و عقوبت کرد. (گلستان ).
|| (اصطلاح منطق ) آنچه از مقدمات مسأله در اول کتابی یا بابی از هندسه قرار دهند. (از مفاتیح ). || (اصطلاح منطق ) تصدیقی که معلم از متعلم یا مؤلف از قاری خواهد بی ذکر دلیل صحت آن تا سپس در موردی که معلم یا مؤلف در ذهن خود برای ذکر آن دلیل معلوم کرده است به ذکر آن پردازد و این بیشتر به علت صعوبت درک مبتدی باشد در اول یا مبتنی بودن فهم آن دلیل باشد به دانستن اموری که هنوز متعلم یا قاری آن امور نداند. (یادداشت مؤلف ).
- مصادره به مطلوب (اصطلاح منطق ) ؛ عبارت از قرار دادن مدعی است عین دلیل را، یعنی دلیل را مدعی قرار دادن . (از فرهنگ علوم عقلی تألیف سجادی ).

چمیدارگیری { زبر " چ" }

مُصادره
بازگیری ، بازگرفت ، بازسِتانی ، بازسِتاند
مَتَل : اَموال اِختلاسگر مصادره شد. = دارایی های سِپُرده دزد بازگرفته / بازسِتانده شُد.
روشن سازی :این واژه ، برساخته از ستاک صَدَرَ و در ریختار مُفاعِله می باشد که واژه های اَرَبی بسیاری در این ریختار به پارسی درآمده اند مانند : مناظره ، مصاحبه ، مُخابره. . .
این ریختار نشان می دهد که کُنش این برساخته دوسویه است :مصاحبه: گفت و گو ، گفت و شنید، . . .
بر این پایه هر چند از نگر ساختار دراز مینماید ولی می توان این آمیختار را هم برساخت و در جاهای دیگری از آن بهره بُرد :
مُصادره :وا داد و گرفت ، واداد و سِتاند
سِپارش ( توصیه ) می شود با کارواژه ها ، پیش وندها و پس وندهای آشنای پارسی نوواژه برساخته شود چِرا که زبان پارسی در این زمینه توانایی فراوانی دارد و هم اینکه در این بخش بسیار کم کاری شده است.