ترک گفتن

ترک گفتن .[ ت َ گ ُ ت َ ] (مص مرکب ). رها کردن . دست بداشتن . افکندن . ترک کردن . چشم پوشیدن . (از یادداشت های دهخدا)
- بترک گفتن ؛ رها کردن . روی برتافتن :
من آن بدیعصفت را بترک چون گویم
که دل ببرد به چوگان زلف چون گویم .

سعدی (خواتیم ).

- بترک جان گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
سهل باشد بترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .

سعدی (طیبات ازشرفنامه ٔ منیری ).

- بترک جور گفتن ؛ دست از جور برداشتن . جور نورزیدن :
یا بترک ِ جور گو ای سرکش نامهربان
بر اسیران رحمت آور یا بترک ِ من بگوی .

سعدی (طیبات ).

- بترک خویش گفتن ؛ خود را نادیده انگاشتن . بترک ِ خود گفتن . به هستی خود بی اعتنا بودن :
دلی دو دوست نگیرد دو مهردل نپذیرد
اگر موافق اوئی بترک ِ خویش بگوئی .

سعدی (طیبات ).

- بترک دین و دنیا گفتن ؛ از هر تعلقی آزاد شدن . از همه چیز اعراض کردن :
بترک دین و دنیا بایدت گفت
اگر خواهی که گردی محرم راز.

اسیری لاهیجی (از آنندراج ).

- بترک سخن گفتن ؛ خاموشی گزیدن . ساکت ماندن :
بترک ِسخن گفت خاقانی ایرا
طراز سخن را بس آبی نبیند.

خاقانی

- بترک سر گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از زندگی شستن :
بسم از قبول عامی و صلاح نیکنامی
چو بترک سر بگفتم چه غم از کلاه دارم .

سعدی (کلیات چ مصفا ص 516).

- بترک صحبت گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . از یاری بریدن :
فغان که آن مه نامهربان دشمن دوست
بترک صحبت یاران خود چه آسان گفت .

حافظ

- بترک کسی یا چیزی گفتن ؛ از او دست برداشتن . آن راترک کردن :
ترک ِ من گفت و بترکش نتوانم که بگویم
چه کنم نیست دلی چون دل او ز آهن و رویم .

سعدی

- بترک همگی گفتن ؛ از دنیا و مافیها درگذشتن . از همه چیز دست بداشتن :
خیز نظامی نه گه خفتن است
وقت ِ بترک ِ همگی گفتن است .

نظامی .

- ترک ِ تُرک گفتن ؛ ترک ِ یار گفتن . از محبوب دست بداشتن :
گویند بگوی ترک ِ تُرکت
تا بازرهی ز پاسبانی
ترک چو تو تُرک نبود آسان
ترکی تو نه دوغ ترکمانی

سنائی (از امثال و حکم دهخدا).

- ترک ِ جان گفتن ؛ چشم پوشیدن از جان . دست از جان کشیدن :
یکی تیغ زد بر سر ترگ او
که او ترک ِ جان گفت و جان ترک او.

فردوسی .

خوش است زیر مغیلان به راه بادیه خفت
شب رحیل ولی ترک ِ جان بباید گفت .

سعدی

یکی را دل از دست رفته بود و ترک ِ جان گفته . (گلستان ).
ای دل ربوده از بر من حکم از آن ِ تست
گر نیز گوئیم بمثل ترک ِ جان بگوی .

سعدی .

- ترک ِ جانان گفتن ؛ از محبوب دست بداشتن . از مصاحبت یار روی برتافتن :
سهل باشدبترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .

سعدی (طیبات )

- ترک ِ جهان گفتن ؛ دست از جهان بداشتن :
کمتر از آن موبد هندو مباش
ترک ِ جهان گوی و جهان گومباش .

نظامی .

حافظا ترک جهان گفتن طریق خوشدلی است
تا نپنداری که احوال جهانداران خوش است .

حافظ.

- ترک ِ درمان گفتن ؛ رها کردن درمان . با درد ساختن . از علاج درد چشم پوشیدن :
من و مقام رضابعد از این و شکر رقیب
که دل به درد تو خو کرد و ترک ِ درمان گفت .

حافظ

- ترک ِ دستان گفتن ؛ زرق و حیله ومکر را رها ساختن :
به مهلتی که سپهرت دهد ز راه مرو
ترا که گفت که این زال ترک دستان گفت .

حافظ

- ترک ِ دوست گفتن ؛ دوست را رها کردن . ترک ِ دوستی :
محال است اینکه ترک ِ دوست هرگز
بگوید سعدی ، ای دشمن تو می گوی .

سعدی .

- ترک ِ سرگفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
ترک سر گفتم از آن پیش که بنهادم پای
نه به زرق آمده ام تا به ملامت بروم .

سعدی .

- ترک ِ صحبت گفتن ؛ترک یاری و مصاحبت کردن . ترک دوستی و معاشرت نمودن .انزوا و گوشه گیری . بریدن از مردم :
خوی بهائم گرفتی و ترک ِ صحبت مردم گفتی . (گلستان ).
- ترک ِ عشق گفتن ؛ دست از محبت کشیدن . ترک ِ عاشقی کردن :
به تیغ می زد و می رفت و باز می نگرید
که ترک عشق نگفتی سزای خود دیدی .

سعدی .

دگر مگوی که من ترک عشق خواهم گفت
که قاضی از پس اقرار نشنود انکار.

سعدی .

- ترک ِ عمل گفتن ؛ دست از کار کشیدن . منصب و شغلی را رها کردن :
ترک ِ عمل بگفتم و ایمن شدم ز عزلت
بی چیز را نباشد اندیشه از حرامی .

سعدی .

- ترک ِ وصال گفتن ؛ در انتظار وصال نبودن . دست از امید وصل کشیدن . ترک مصاحبت و همنشینی کردن :
من ترک وصال تو نگویم
الاّ به فراق جسم و جانم .

سعدی .

- ترک وصل گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . قطع امید کردن از وصال :
گر مراد خویش خواهی ترک ِ وصل ِ ما بگو
ور مرا خواهی رها کن اختیار خویش را.

سعدی (خواتیم ).

- ترک ِ هستی گفتن ؛ از خود گذشتن . دست از هستی کشیدن :
سعدی چو ترک هستی گفتی ز خلق رستی
از سنگ غم نباشد بعد از شکسته جامی .

سعدی .

زه زدن

انصراف وترک گفتن و گریختن از سنگینی کاری که قبلاً آن را به چیزی نمی شمرد و مدعی توانستن آن بود. از میدان بدر رفتن. از دعوی خود بازآمدن. ( یادداشت بخط مرحوم دهخدا ) . از میدان دررفتن. از زیر بار مسئولیت شانه خالی کردن. ( فرهنگ فارسی معین ) . رجوع به ماده ٔ بعد شود.

دل کندن

کناره جستن از . . . . . . . . . . . . .

ترک گرفتن. [ ت َ گ ِ رِ ت َ ] ( مص مرکب ) . رها ساختن. دست بداشتن. هشتن. دست بشستن از چیزی :
خوشا آن کس که پیش از مرگ میرد
دل و جان هرچه باشد ترک گیرد.
عطار.
دلی گر بدست آیدت دلپذیر
به اندک دل آزار ترکش مگیر.
سعدی ( بوستان ) .

آسودن از ؛ فارغ ماندن. خالی ماندن از. فارغ شدن. معطل ماندن. از دست نهادن. ساکت نشستن. بازایستادن از :
ببودند روشندل و شادمان
ز خنده نیاسود لب یک زمان.
فردوسی.
چوجم و فریدون بیاراست گاه
ز داد و ز بخشش نیاسود شاه.
فردوسی.
نیاسود لشکر زمانی ز کار
ز چوگان و تیر و نبید و شکار.
فردوسی.
ز خوردن نیاسود یک روز شاه
گهی رود و می گاه نخجیرگاه.
فردوسی.
ببسته کند راه خون ریختن
بیاساید از رنج و آویختن.
فردوسی.
زمانی میاسای از آموختن
اگر جان همی خواهی افروختن.
فردوسی.
بدو گفت شیرین که دادم نخست
بده وآنگهی جان من پیش تست
وزآن پس نیاسایم از پاسخت
ز فرمان و رای دل فرّخت.
فردوسی.
نهادند بر نامه بر مُهر شاه
فرستاده را گفت برکش براه
میاسا ز رفتن شب و روز هیچ
بهر منزلی اسب دیگر بسیچ.
فردوسی.
که آن جای گور است و تیر و کمان
نیاسایم از تاختن یک زمان.
فردوسی.
همی تا رفته ام از مرو گنده
نیاسودستم از بازی و خنده.
( ویس و رامین ) .
چنین یال و بازو و آن زور و برز
نشاید که آساید از تیغ و گرز.
اسدی.
ای بشبان خفته ظن مبر که بیاسود
گر تو بیاسودی این زمانه ز گشتن.
ناصرخسرو.
از آنکه طبع کریم از کرم نیاساید.
اثیر اخسیکتی.
- || ترک گفتن آن ؛ دست کشیدن از آن :
ز خورد و ز بخشش میاسای هیچ
همه دانش و داد دادن بسیچ.
فردوسی.
بیاساید از بزم و شادی دو ماه
که این باشد آئین پس از مرگ شاه.
فردوسی.
نیاسود یک تن ز خورد و شکار
همان یک سواره همان شهریار.
فردوسی.
بایران و توران بود شهریار
دو کشور بیاساید از کارزار.
فردوسی.
دشمن از کینه کم آمد بکمینگاه مرو
لشکر از جنگ بیاسود بیاسای از جنگ.
فرخی.
- || ماندگی گرفتن :
چو آسود پرموده از رنج راه
به هشتم یکی سور فرمود شاه.
فردوسی.
و هیچ نیاسودی ازتعبد و ذکر ایزدی. ( مجمل التواریخ ) .
من ز خدمت دمی نیاسودم
گاه و بیگاه در سفر بودم.
سعدی.
- || بی رنج گشتن از. بی تعب گشتن از :
به اختر نگه کن که تا من ز جنگ
کی آسایم و کشور آرم بچنگ.
فردوسی.
شب تیره چون زلف را تاب داد
همان تاب او چشم را خواب داد
پدید آمد آن پرده آبنوس
برآسود گیتی ز آوای کوس.
فردوسی.
زمانی نیاسود از تاختن
هم از گردش و تیر انداختن.
فردوسی.
بتو شادم ار باشی ایدر دو ماه
بیاساید از رنج شاه و سپاه.
فردوسی.
- || تهی ، فارغ ، خالی ماندن :
اگر جنگجوئی همی بیگمان
نیاساید از کین دلت یک زمان.
فردوسی.
میاسای از کین افراسیاب
ز دل دور کن خورد و آرام و خواب.
فردوسی.
آمد ماه بزرگوار و گرامی
وآسود از تلخ باده زرین جامت.
مسعودسعد.
- || بازایستادن از :
بانگ زلّه کرّ خواهد کرد گوش
هیچ ناساید زمانی از خروش.
رودکی.
تو آن ابری که ناساید شب و روز
ز باریدن چنانچون از کمان تیر.
دقیقی.
میاسای از آموختن یک زمان
ز دانش میفکن دل اندر گمان.
فردوسی.
چه گویم از این گنبد تیزگرد
که هرگز نیاساید از کارکرد.
فردوسی.
بدو گفت خسرو [ پرویز ] ز کردار بد
چه داری بیا روز گفتار بد
چنین داد پاسخ که از کار بد
نیاسایم و نیست با من خرد.
فردوسی.

از پای نشستن: باز ماندن، تسلیم شدن.
( ( همان زمان میان طلب در بستم و از پای ننشستم، . . ) )
( مرزبان نامه، محمد روشن ج اول، چاپ دوم، ۱۳۶۷. ص ۱۱ ) .

بازماندن از کاری ؛ منصرف شدن از آن. دست کشیدن از آن :
نشاید بماندن از اینکار باز
که پیش است بسیار رنج دراز.
فردوسی.