واحدی علی بن احمد

واحدی، علی بن احمد ( ـ نیشابور ۴۶۸ق)
مفسر، نحوی و ادیب ایرانی. نیاکانش از مردم ساوه بودند، اما او در نیشابور زاده شد و در همان جا نزد ثعلبی درس خواند. میدانی و عبدالقادر فارِسی از شاگردان او بوده اند. خواجه نظام الملک او را محترم می داشت. از آثارش: الحاوی لجمیع المعانی، در تفسیر قرآن، معروف به تفسیر واحدی که مجموع ۳ تفسیر البسیط، الوجیز (مصر ۱۳۰۵ق) و الوسیط است. ابوحامد غزالی نام سه کتاب خود در فقه را از نام همین کتاب ها گرفته است؛ شرح الاسماء الحسنی؛ المغازی؛ اسباب النزول القرآن (مصر ۱۳۱۵ق)؛ شرح دیوان متنبی (برلین ۱۸۵۸).

[ویکی نور] علی بن احمد واحدی متوفای سال 468 هجری از علمای بزرگ قرن پنجم به شمار می آید. حرکت فرهنگی و علمی در قرن پنجم در نیشاپور، دوران طلایی خود را می گذراند، در حدیث، فقه، تفسیر و رشته های علوم دیگر، علمای بزرگی پرورش یافتند، در حرکت تفسیری، اهل حدیث و اشاعره، معتزله و شیعه، مفسران بزرگی چون ثعلبی، طوسی و طبرسی و دیگران، تربیت شده تفاسیر مهمی را نگاشتند، حتی، علمای صوفی مسلک و باطنی نیز تفاسیر مهمی مانند حقایق التفسیر ابوعبدالرحمن سلمی و لطائف الإشارات قشیری را در این قرن ارائه دادند. پرورش واحدی در این شرایط از او انسانی محدث، فقیه، ادیب، شاعر، متکلم و مفسر ساخته بود، که توانست میان علمای برجسته، سرآمد زمان خود گردد.
هر یک از علوم خود را از اساتید فن اخذ نموده بود، فقه، حدیث، ادب، و...، تفسیر را نزد ثعلبی مفسر مشهور، فرا گرفته بود.
در تفسیر حداقل سه دورۀ البسیط در 16 مجلد، الوسیط در 4 مجلد و الوجیز فی تفسیر القرآن در یک مجلد نگاشته است که بعنوان تفسیر واحدی مشهور شده، یک نسخۀ خطی از تفسیر وجیز در کتابخانۀ مدرسۀ شهید مطهری تهران به شمارۀ 2062 موجود است. فخر رازی نیز استفادۀ قابل توجهی از تفسیر واحدی نموده است.
از دیگر تألیفات قرآنی واحدی می توان از: جامع البیان فی تفسیر القرآن، الحاوی لجمیع المعانی (احتمال دارد در بردارندۀ مجموعه سه تفسیر وی باشد)، مقاتل القرآن (تا پایان قرن هشتم موجود بوده است)، مختصر فی علم فضائل القرآن، رسالة فی شرف علم التفسیر (نسخۀ خطی این رساله در دار الکتب المصریة موجود است.)، نفی التحریف عن القرآن الشریف، معانی التفسیر، مسند التفسیر، نام برد.
از میان تألیفات قرآنی ایشان، فقط اسباب النزول به شکل چاپی موجود می باشد.
الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز