لقمان سرخسی

لُقمان، یکی از عرفای قرن چهارم هجری اهل سرخس خراسان و معاصر ابوسعید ابوالخیر می باشد. آرامگاه بابا لقمان در یک کیلومتری شمال شهر سرخس قرار دارد.
دکتر عباس سعیدی (۱۳۴۵)، سرخس دیروز و امروز، انتشارات توس
دهخدا، لغت نامه
دکتر جواد نوربخش، پیران خراسان، انتشارات یلداقلم، تهران ۱۳۸۲
از بناهای قدیمی سرخس که هنور باقی است بنای عظیم و پرشکوه (ولی مخروبه) مقبره بابا لقمان همان لقمان سرخسی عارف شوریده عصر ابوسعید است. بعضی ساختمان کنونی مزار بابا لقمان را اثری از عصر سلجوقی می دانند و بعضی مانند پوپ از بناهای قرن هشتم تصور کرده اند.
ابن بطوطه درباره لقمان گفته است: «ازمشهد به سرخس رفتیم که شیخ لقمان سرخسی از مردم آن شهر بوده است.»
درکتاب اسرار التوحید صفحه ۱۶۳ آمده است: «لقمان سرخسی در ابتدا مجاهده بسیار داشت و معامله با احتیاط. ناگاه کشفی افتادش و عقلش برفت. گفتند لقمان آنچه بود و این چیست؟ گفت هرچند بندگی کردم بیش می بایست، درماندم و گفتم الهی پادشاهان را چون بنده پیر شود آزادش می کنند، تو پادشاه عزیزی و در بندگی تو پیر گشتم آزادم کن. گفت ندایی شنیدم که گفتند ای لقمان آزادت کردیم و نشان آن این بود که عقل از تو برگیریم. پس وی از عقلای مجانین بوده است.»

لقمان سَرَخسی (اواخر قرن ۴ و اوایل قرن ۵ق)
از رجال صوفیه. او را به بسیاریِ مجاهده ستوده، و در شمار عقلایِ مجانین خوانده اند. ابوسعید ابوالخیر به او ارادت بسیار داشت. سرخسی، در معارف دستی توانا داشته، و گویا مشکلی را که بر جماعت صوفیان، ازجمله شیخ ابوالفضل حسن، بی جواب مانده بود به آسانی گشود. با این وصف، شیخ ابوالفضل چندان مقام او را گرامی نمی شمرده است.