نویسنده و متفکر فرانسوی ( و. ژنو ۱۷۱۲- ف . ۱۷۷۸ م . ) مادرش زود از دنیا رفت و پدرش که ساعت ساز بود بسبب بعضی پیش آمدها نتوانست از او نگاهداری کند. روزگارش همه به در بدری و بی خانمانی گذشت و سبب اصلی آن هوسناکی و تند مزاجی و غرور و خودپسندی بسیار و سوظن شدید او بود. بهرحال تحصیل مرتبی نتوانست بکند و فضل و کمال فراوانی نیاموخت اما مردی حساس و با ذوق و پر شور و صاحب قلم بود و او یکی از بزگترین نویسندگان فرانسوی است . گفته هایش غالبا با عقاید متعارف و احکام ظاهر عقل مخالفت دارد اما با بلاغت تمام و حرارت مفرط مقرون است چنانکه هر چند آنچه نوشته به نثر است میتوان او را شاعری بزرگ دانست از اینرو نوشته هایش در افکار تاثیر کلی داشته است .تا نزدیک چهل سالگی اثر مهمی از او ظاهر نشد تا اینکه انجمن ادبی یکی از شهرهای فرانسه مسئله ای میان دانشمندان طرح کرد که در آن باب رساله ای بنویسند و جایزه بگیرند و مسئله این بود (( آیا تجدید عهد علم و ادب و هنر برای تهذیب مردم سودمند بوده یا زیان رسانیده است ? ) ) روسو در مسابقه شرکت کرد و جایزه را برد و آوازه اش بلند شد.گفتار او مبتنی بود بر اینکه علم و ادب ظاهر مردم را آراسته میکند اما باطن را فاسد میسازد طبع را منحرف مینماید و به دل و دماغ حالتی مصنوعی میدهد . مختصر اینکه مردم عالم هنرمند میشوند اما آدم نمیشوند . سه سال بعد همان انجمن باز موضئعی طرح کرد باین مضمون : (( منشائ عدم مساوات میان مردم چیست و آیا قانون طبیعت آنرا روا میدارد ? ) ) در جواب این سوال روسو رساله ای نوشته است که معروفست بنام (( گفتار در عدم مساوات میان مردم ) ) و بنیاد سخن او اینست که عدم مساوات میان مردم بواسطه هیئت اجتماعیه یعنی مدنیت روی داده که انسان را از حال طبیعی بیرون کرده است . مردم در حال طبیعی تفاوتهایی با هم دارند اما آن تفاوتها طبیعی است و مضر بحال ایشان نیست .انسان طبیعی نیک و آزاد و خوش است .انسان اجتماعی بدو بنده و ناخوش میشود زیرا که در حال طبیعی ذهن انسان فقط مشغول بدو چیز است : یکی حفظ وجود خود دیگر دلسوزی بر حال دیگران .اما حفظ وجود برای او آسانست چون حوایجش بسیار کم است . معاش خود را بسهولت فراهم میکند و چون مزاجش سالم است درد ندارد و از درمان بی نیاز است و فکر و اندیشه بخاطر او راه نمی یابد و اعمال و حرکاتش از روی فطرت و طبیعت است. اما نسبت بدیگران داعی ندارد که بدخواه باشد.در زندگانی وحشیگری هم با آنکه حال طبیعی نیست چون زیاد از طبیعت دور نشده هنوز فساد کم است . همینکه انسان با ابنای نوع مجتمع گردید و مدنی شد یعنی بنا بر این شدکه افراد بیکدیگر یاوری کنند و همکاری داشته باشند حکایت من و تو میشود و مسئله مال من و مال تو پیش میاید . حرص و طمع مورد بروز پیدا میکند و توانگری و درویشی رخ مینماید کار کردن لازم میشود و کارگری و کارفرمایی پیش میاید.پس البته مردم با هم سازش نخواهند داشت جنگ و نزاع در میگیرد و بداور و قانون و آمرو مامور و نظامات و حکومت و سلطنت و کلیه لوازم مدنیت حاجت می افتد و انسان فکر و اندیشه بکار میبرد و حیله و چاره برای کار می یابد. علم و صنعت اختراع میکند و هر چه در این راه پیشتر میرود از خود یعنی از طبیعت دورتر میشودو در فساد بیشترغوطه ور میگردد و تمدن که نعمتی گرانبهابنظر میاید مصیبت و مایه بدبختی محسوب میشود .با اینکه روسو همه مفاسد و بدبختیهای انسان را از تمدن و زندگانی اجتماعی میداند متوجه شده که بازگشت بحال طبیعی دیگر ممکن نیست و در پی آن بود ترتییبی در هیئت اجتماعیه داده شود که در عین بهرمند بودن از فوایدتمدن - تا آنجا که ممکن است - بحال طبیعی نزدیک شویم و اندازه ای از نیکی و آزادی و خوشی که داشتیم باز بدست آوریم .این مقصود بدو وسیله حاصل میشود: یکی بوسیله تنظیم هیئت اجتماعیه و دیگر بوسیله تربیت افراد . روسو عقاید خود را در تنظیم هیئت اجتماعیه در کتابی بیان کرده است که (( قرارداداجتماعی ) ) یا ((پیمان اجتماعی ) ) نام دارد بنا بر اینکه اگر بخواهیم برای وجود حکومت و حاکم و محکوم بنیادی مشروع قایل شویم این است که مردم که در حال طبیعی آزاد و خود سرند برای زندگانی خود موانعی در پیش دارند که هر یک بتنهایی بر آن غلبه نتوانند کرد و با یکدیگر بر اجتماع پیمان کنندتا باتفاق و همدستی بر موانع چیره شوند .پس این مسئله پیش میاید که اجتماع بچه صورت واقع شود که بقوه جماعت جان و مال هر فردی محفوظ بماند وبا آن صورت هر فردی که با دیگران شریک اجتماع شده جز بخود بکسی فرمانبر نبوده ومثل سابق مختار نفس خود باشد . بعقیده روسو برای این منظور باید هر فردی همه اختیار خود را بجماعت دهد . جماعت یک کل شود که همه افراد اجزای لاینفک آن باشند و این کل صاحب اختیار مطلق باشد و هیئت اجتماعیه را بر طبق قانون اداره کند و قانون نماینده اراده کل - یعنی جمیع افراد- و متضمن مصالح عموم باشد . وی استواری بنای اجتماع را بر بنیادی که در نظر گرفته مشروط میداند باینکه افراد بدرستی تربیت شوند . روسو باحوال کودکان و جوانان توجهی خاص داشته و کتابی مخصوص در امرتربیت نوشته بنام امیل بمناسبت اینکه در آن کتاب داستان مانند کودکی را به این اسم فرض کرده واو را موافق اصول و قواعدی که درنظر داشته است پرورش میدهد .این کتاب نیز از آثار معتبر ادبیات فرانسوی است .درینجا هم سخن روسو مبتنی بر این است که انسان اگر بطبیعت و فطرت خود واگذاشته شود نیکوکار خواهد بود و بنابرین در تربیت کودکان و جوانان باید تا جایی که ممکن است قید و بند را کنار گذاشته و آنها را بحالت طبیعی و آزادی پرورش داد.وی مانند دیگر حکیمان قرن هیجدهم با مسیحیت و آداب دینی که کشیشان مقرر داشته اند مخالف است بمباحث فلسفه اولی هم اعتقاد ندارد ( سیر حکمت ).
هانری نقاش فرانسوی ۱۹۱٠ - ۱۸۴۴ م .
هانری نقاش فرانسوی ۱۹۱٠ - ۱۸۴۴ م .