کلثوم ننه

کُلثوم نَنِه
(یا: عقایِدُالنِّساء) کتابی مختصر به فارسی، دربارۀ باورها و عقاید خرافی زنانِ ایرانی هم عصر مؤلف، منسوب به آقا جمال خوانساری ( -۱۱۲۱/۱۱۲۵ ق) مؤلف این کتاب را در شانزده باب و یک خاتمه نوشته است. از بیانِ هجوگونه و کنایی مؤلف در بازگوییِ خرافه ها آشکار است که قصد مؤلف، نه پژوهش در فرهنگ عوام، که ریشخند عقاید خرافی زنان روزگارش بوده است. در این کتاب پنج زن، ازجمله کلثوم ننه، که در موهوم پرستی به درجۀ اجتهاد رسیده اند، فتوا می دهند. با این همه، می توان کلثوم ننه را از نخستین آثاری دانست که در آن به بعضی جنبه های فرهنگِ فولکلور مردم ایران پرداخته شده است. کلثوم ننه ترجمه هایی نیز به انگلیسی (۱۹۳۲، لندن) و فرانسوی (۱۸۸۱، پاریس) و ترکی (تبریز، بدون تاریخ) دارد. این کتاب، به تصحیح محمود کتیرایی، همراه با مرآت البلهاء، در کتابی با نام عقایدالنساء و مرآت البلهاء در تهران منتشر شده است (۱۳۴۹).

[ویکی نور] کلثوم ننه یا عقائد النساء، قدیمی ترین کتابی است که در باره اخلاق و آداب و رسوم زنان عامی ایران نوشته شده است. این کتاب، در دوره صفویه و به زبان فارسی نوشته شده است و منسوب به محمد بن حسین خوانساری، معروف به آقا جمال خوانساری یا آقا جمال اصفهانی است که در خوانسار زاده شد و در اصفهان زیست و همان جا درگذشت و در تخته فولاد به خاک سپرده شد. تاریخ وفات او را 1125ق، گفته اند.
این کتاب، با زبان طنز، به نقد آداب و رسوم خرافی که در میان توده مردم، به نام دین رواج داشته، پرداخته است.
به نظر محمود کتیرایی، مصحح این کتاب، هدف نویسنده، گردآوری فرهنگ توده نبوده، بلکه هدفش ریش خند کردن خرافات و معتقدات مردم روزگارش و به ویژه زنان اصفهانی و افرادی بوده که خودشان را عالم می دانستند؛ به خصوص با توجه به دوره زندگی نویسنده و مکان زندگی او.
کتاب، به زبان طنز و شامل یک مقدمه، شانزده باب و یک خاتمه است و به شیوه رساله های عملیه مراجع تقلید نوشته شده است.
برخی از مطالب رساله، عقاید و رسومی هستند که مردم هم زمان نویسنده رساله؛ یعنی مردم زمان پادشاهی صفویان به آنها باور داشته اند و آنها را در زندگی خود به کار می برده اند و امروز هم که نزدیک به سی صد سال از آن زمان می گذرد، هنوز برخی از زنان سنتی ایران به پاره ای از آنها پای بندند و آنها را همان گونه که پیشینیان به کار می بسته اند، به کار می برند و پاره ای از مطالب آن، امروزه اغراق آمیز به نظر می آید، زیرا بیشتر عادات و خرافاتی که از آنها یاد شده، امروزه منسوخ گردیده و از بین رفته است و حتی پیرزن ها هم آنها را با دیده تمسخر می نگرند.