ء، (همزه) در میان حروف سی ودو گانهٔ الفبای فارسی شکلی از ملحقات حرف «الف» (صامت) است. شکل جدای آن (ء) و در حالت های گوناگون با ترکیب دیگر اشکال به صورت (آ - أ - ئ - ؤ) و نیز به جای حرف واج « «ی» نکره به صورت (هٔ) نوشته می شود. همزه از نظر آواشناسی در میان واج های زبان فارسی به طور مستقل یک صامت است که به اشکال (ء - ا) نوشته می شود ضمنا حرف «عین» نیز در آواشناسی فارسی با همزهٔ تقریباً واجی یکسان اند.
دکتر محمد معین (۱۳۷۵)، فرهنگ نامه فارسی جلد اول، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ص. ۷۵۶، شابک ۹۶۴-۰۰-۰۱۶۴-۳
دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۵، شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۱۳-۳، وب گاه
کابلی، ایرج (۱۳۸۴)، درست نویسی ی خط فارسی، تهران: نشر بازتاب نگار، شابک ۴-۲۵-۸۲۲۳-۹۶۴
کابلی، ایرج (۱۳۷۶)، وزن شناسی و عروض، تهران: انتشارات آگه
حق شناس، علی محمد (۱۳۷۶)، آوارشناسی (فونتیک)، تهران: انتشارات آگاه، شابک ۹۶۴-۴۱۶-۰۰۴-۵
حق شناس، علی محمد (۱۳۷۰)، «نقش های دوگانهٔ همزه در ساخت آوایی زبان فارسی»، مقالات ادبی، زبانشناختی، تهران: انتشارات نیلوفر، ص. ۲۵۷
بهمنیار، احمد، «املای فارسی»، نامهٔ فرهنگستان، آبان ۱۳۲۲، سال اول شمارهٔ چهارم، صفحهٔ ۴۲
بهمنیار، احمد، «املای فارسی»، نامهٔ فرهنگستان، خرداد ۱۳۲۳، سال دوم شمارهٔ اول، صفحهٔ ۵
نامهٔ فرهنگستان، به کوشش به اهتمام جربزه دار، عبدالکریم.، تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۳
کاربرد الفبای عربی برای نشان دادن آواهای زبان فارسی، از آنجا که این دو زبان از دو شاخهٔ زبانی متفاوت اند، مشکلات زیادی را برای فارسی زبانان به وجود آورده است. یکی از این مشکلات مربوط به صامت همزه می شود. وضعیت این حرف نامشخص است. گاهی با مصوت «ا» یکی دانسته می شود و زمانی به عنوان حرف مستقل از آن یاد می شود در لغت نامه دهخدا و در فرهنگ معین هر چند الف بای فارسی را داری سی وسه حرف می دانند و صامت همزه را دومین حرف الف با معرفی می کنند اما به حرف «ب» که می رسند آن را هم حرف دوم می خوانند و ترتیب همان جور حفظ می شود تا حرف «ی» که حرف سی ودوم شمرده می شود نه سی وسوم
این آشفتگی در دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تناقض گویی کشیده شده است. در هنگام معرفی الفبای فارسی در جدول ۱. نشانه های خطّ فارسی، نشانه های اصلی. سی وسه نشانه معرفی شده است و اولین نشانه را «همزه» معرفی کرده است و دومین نشانه را «الف» نامیده است و دو مثال در مورد شکل تنهای آن آورده است. «اسب» و «خانه ای» اما در بحث مربوط به یای نکره و مصدری و نسبی حرف «ا» در «خانه ای» را «همزه» یی به عنوان صامت میانجی معرفی کرده است. و البته هیچ توضیحی نداده است چرا فارسی زبان ها باید این همزه را به صورت «الف» بنویسند اما «ی» بخوانند.
این مشکلات از آن جا ناشی شده است که «ا» مصوت است و در واژه هایی مانند: «بابا» آوانویسی می شود و همزه صامتی است که شکل های مختلفی دارد مانند: «ء»، «ا» در واقع اگر بنا باشد الفبای فارسی را سی وسه حرف بدانیم «همزه» یکی از این حروف است و «ا» که مصوت بدون نام است حرف دیگر آن. حرفی مانند: «آ» همزه ای است که با علامت مد مشخص می شود. زیرا نمی توان همان گونه که می نویسم «با» و منظور صامت «ب» و مصوت «ا» است بنویسیم: «اا».
دکتر محمد معین (۱۳۷۵)، فرهنگ نامه فارسی جلد اول، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ص. ۷۵۶، شابک ۹۶۴-۰۰-۰۱۶۴-۳
دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۵، شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۱۳-۳، وب گاه
کابلی، ایرج (۱۳۸۴)، درست نویسی ی خط فارسی، تهران: نشر بازتاب نگار، شابک ۴-۲۵-۸۲۲۳-۹۶۴
کابلی، ایرج (۱۳۷۶)، وزن شناسی و عروض، تهران: انتشارات آگه
حق شناس، علی محمد (۱۳۷۶)، آوارشناسی (فونتیک)، تهران: انتشارات آگاه، شابک ۹۶۴-۴۱۶-۰۰۴-۵
حق شناس، علی محمد (۱۳۷۰)، «نقش های دوگانهٔ همزه در ساخت آوایی زبان فارسی»، مقالات ادبی، زبانشناختی، تهران: انتشارات نیلوفر، ص. ۲۵۷
بهمنیار، احمد، «املای فارسی»، نامهٔ فرهنگستان، آبان ۱۳۲۲، سال اول شمارهٔ چهارم، صفحهٔ ۴۲
بهمنیار، احمد، «املای فارسی»، نامهٔ فرهنگستان، خرداد ۱۳۲۳، سال دوم شمارهٔ اول، صفحهٔ ۵
نامهٔ فرهنگستان، به کوشش به اهتمام جربزه دار، عبدالکریم.، تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۳
کاربرد الفبای عربی برای نشان دادن آواهای زبان فارسی، از آنجا که این دو زبان از دو شاخهٔ زبانی متفاوت اند، مشکلات زیادی را برای فارسی زبانان به وجود آورده است. یکی از این مشکلات مربوط به صامت همزه می شود. وضعیت این حرف نامشخص است. گاهی با مصوت «ا» یکی دانسته می شود و زمانی به عنوان حرف مستقل از آن یاد می شود در لغت نامه دهخدا و در فرهنگ معین هر چند الف بای فارسی را داری سی وسه حرف می دانند و صامت همزه را دومین حرف الف با معرفی می کنند اما به حرف «ب» که می رسند آن را هم حرف دوم می خوانند و ترتیب همان جور حفظ می شود تا حرف «ی» که حرف سی ودوم شمرده می شود نه سی وسوم
این آشفتگی در دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تناقض گویی کشیده شده است. در هنگام معرفی الفبای فارسی در جدول ۱. نشانه های خطّ فارسی، نشانه های اصلی. سی وسه نشانه معرفی شده است و اولین نشانه را «همزه» معرفی کرده است و دومین نشانه را «الف» نامیده است و دو مثال در مورد شکل تنهای آن آورده است. «اسب» و «خانه ای» اما در بحث مربوط به یای نکره و مصدری و نسبی حرف «ا» در «خانه ای» را «همزه» یی به عنوان صامت میانجی معرفی کرده است. و البته هیچ توضیحی نداده است چرا فارسی زبان ها باید این همزه را به صورت «الف» بنویسند اما «ی» بخوانند.
این مشکلات از آن جا ناشی شده است که «ا» مصوت است و در واژه هایی مانند: «بابا» آوانویسی می شود و همزه صامتی است که شکل های مختلفی دارد مانند: «ء»، «ا» در واقع اگر بنا باشد الفبای فارسی را سی وسه حرف بدانیم «همزه» یکی از این حروف است و «ا» که مصوت بدون نام است حرف دیگر آن. حرفی مانند: «آ» همزه ای است که با علامت مد مشخص می شود. زیرا نمی توان همان گونه که می نویسم «با» و منظور صامت «ب» و مصوت «ا» است بنویسیم: «اا».
wiki: ء