مُکریان یا موکریان یا مُکُریان میرنشین (اِمارتِ) ایل های کُرد مُکری در سده های ۹ تا ۱۳ هجری بوده است، که در شمال غربی ایران در جنوب دریاچه ارومیه قرار داشت. این میرنشین که در تاریخ قبض و بسط هایی داشته است، در گسترده ترین حالت بر بخش هایی از شمال و شمال غرب استان کردستان و جنوب غرب استان آذربایجان غربی کنونی منطبق است.سابقاً مرکز مکریان مهاباد بوده است. بیشتر اسامی شهرها، روستاها، کوه ها و رودهای مکریان متشکل از واژهٔ های مغولی است که گویا در دورهٔ حکومت مغول ها در مراغه منطقهٔ مکریان از لحاظ کشاورزی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. مکریان شهرهای جنوب دریاچه ارومیه شامل: اشنویه، بوکان، پیرانشهر، سردشت، مهاباد، بخش هایی از تکاب، شاهین دژ، میاندوآب، نقده و دهستان ترجان سقز را دربرمی گیرد. برخی کُردستان شمالی را تنها برای بخش مرکزی و شمالی مُکریان به کار می بردند.در حال حاضر بوکان بزرگترین و پرجمعیت شهر این منطقه جغرافیای است. زبان ترکی آذربایجانی در شرق (شهرستان های تکاب، شاهین دژ و در شمال (شهرستان های میاندوآب و نقده) مورد استفاده قرار می گیرد و زبان کردی با لهجه مکریانی در بخش مرکزی جنوب (بوکان، مهاباد، سردشت) و غرب (شهرستان های پیرانشهر و اشنویه) گویشران دارد.
نیکیتین معتقد است: "کُردهای مکری که افسانه های زیادی در بارهٔ آن ها وجود دارد را به عنوان شاهدی بر این مدعا نقل می کند که خالصترین نژاد از کُردها هستند. با این حال بی آن که خود بدانند دلایل معتبرتری دارند بر این که اصل و مبدأ آن ها به مادها می رسد و این دلایل در زبانشان است که بنا به عقیده سوون بیش ازهمه لهجه های دیگر کُردی به زبان اوستایی زرتشت نزدیک تر است.
در روایتی دیگر آمده همان گونه که نام ایل مکریت ترکمنی ذکر شده ممکن است که نام مکری از کلمهٔ مکریت گرفته شده باشد.
روژبیانی عقیده دارد که واژه مکری در اصل مغری یا مغ راه بوده و مکریان نیز مغریان راه مُغ ها بوده است. سپس به مُقریان و موکریان تغییر یافته است. شاهان ایرانی حتی ساسانی ها وقتی به تاج و تخت می رسیدند میباسیت از تیسفون پیاده به تخت سلیمان بروند تا دربرابر آتش مقدس کُرنش کنند. از این رو چون دشت مُکریان بر سر راه مغان بود نام مغ ریان بر آن نهاده شد و سرانجام به مکریان تبدیل شده است. در کل چنین بیان می شود که مکریان به دشت های حاصلخیز آنجا که دروازه های ورود مغ ها برای زیارت آتشکده های آذرگشسب به تخت سلیمان تکاب مغری یان یعنی راه مغ ها می گفتند که به مرور مکری یان نام گرفته است.
به نوشته اشرف الدین بدلیسی، مکری از بقایای شاهزادگان اردلان بود و نامش را از یکی از رهبران آن، یک مکار خاص می گیرد.
یکی از امرای صومایی بنام امیرسیف الدین مؤسس عشیرهٔ کردتبار بوده که در دوره حکومت ترکمانها (قرن نهم هجری) در آغاز ناحیه درباس یا دریاس را از تصرف یکی از طوایف ترکمانها خارج ساخت و صاحب آن منطقه شد، بعدها نیز مناطق دۆڵی باریک، آختاچی، ایل تیمور و سلدوز را به متصرفات خود ضمیمه نمود به تدریج حکومتی نیرومند و مقتدر را تشکیل داد و حکومت و طوایفش را بنام خود «مُکری» نامگذاری کرد و مدتی زیاد بدون جنگ حکومت نمود. آختاچی یا آختاسی و تیمور، نام خوانین و حکام مغول بوده که روزگاری بر این مناطق فرمانروایی می کردند.
از دیرباز کُردها در این مناطق ساکن بودند و در دوره اسلامی نیز اکراد بنام های هزبانی و روادی شاخته شده اند، شهر اشنویه نیز کردهای موسوم به هذبانیه (هذبانی) بود، تا سده های بعد همچنان آبادانی خود را حفظ کرد. هذبانیان از مراتع اطراف آنجا، برای نگهداری احشام خود بهره می جستند. تیره ای از آنان نیز که رَوّادیان (کُرد) نامیده می شدند، در ارمنستان سکنی گزیدند. روادیان که در آذربایجان و کردستان نفوذ داشتند، در سدة ۲ ق از اطاعت عباسیان سرباز زدند و چندی حکومت مستقلی به رهبری فردی بنام علی، فرزند صدقه در آذربایجان تشکیل دادند. آنان شهر ارومیه را مرکز فرمانروایی خود قرار دادند.
نیکیتین معتقد است: "کُردهای مکری که افسانه های زیادی در بارهٔ آن ها وجود دارد را به عنوان شاهدی بر این مدعا نقل می کند که خالصترین نژاد از کُردها هستند. با این حال بی آن که خود بدانند دلایل معتبرتری دارند بر این که اصل و مبدأ آن ها به مادها می رسد و این دلایل در زبانشان است که بنا به عقیده سوون بیش ازهمه لهجه های دیگر کُردی به زبان اوستایی زرتشت نزدیک تر است.
در روایتی دیگر آمده همان گونه که نام ایل مکریت ترکمنی ذکر شده ممکن است که نام مکری از کلمهٔ مکریت گرفته شده باشد.
روژبیانی عقیده دارد که واژه مکری در اصل مغری یا مغ راه بوده و مکریان نیز مغریان راه مُغ ها بوده است. سپس به مُقریان و موکریان تغییر یافته است. شاهان ایرانی حتی ساسانی ها وقتی به تاج و تخت می رسیدند میباسیت از تیسفون پیاده به تخت سلیمان بروند تا دربرابر آتش مقدس کُرنش کنند. از این رو چون دشت مُکریان بر سر راه مغان بود نام مغ ریان بر آن نهاده شد و سرانجام به مکریان تبدیل شده است. در کل چنین بیان می شود که مکریان به دشت های حاصلخیز آنجا که دروازه های ورود مغ ها برای زیارت آتشکده های آذرگشسب به تخت سلیمان تکاب مغری یان یعنی راه مغ ها می گفتند که به مرور مکری یان نام گرفته است.
به نوشته اشرف الدین بدلیسی، مکری از بقایای شاهزادگان اردلان بود و نامش را از یکی از رهبران آن، یک مکار خاص می گیرد.
یکی از امرای صومایی بنام امیرسیف الدین مؤسس عشیرهٔ کردتبار بوده که در دوره حکومت ترکمانها (قرن نهم هجری) در آغاز ناحیه درباس یا دریاس را از تصرف یکی از طوایف ترکمانها خارج ساخت و صاحب آن منطقه شد، بعدها نیز مناطق دۆڵی باریک، آختاچی، ایل تیمور و سلدوز را به متصرفات خود ضمیمه نمود به تدریج حکومتی نیرومند و مقتدر را تشکیل داد و حکومت و طوایفش را بنام خود «مُکری» نامگذاری کرد و مدتی زیاد بدون جنگ حکومت نمود. آختاچی یا آختاسی و تیمور، نام خوانین و حکام مغول بوده که روزگاری بر این مناطق فرمانروایی می کردند.
از دیرباز کُردها در این مناطق ساکن بودند و در دوره اسلامی نیز اکراد بنام های هزبانی و روادی شاخته شده اند، شهر اشنویه نیز کردهای موسوم به هذبانیه (هذبانی) بود، تا سده های بعد همچنان آبادانی خود را حفظ کرد. هذبانیان از مراتع اطراف آنجا، برای نگهداری احشام خود بهره می جستند. تیره ای از آنان نیز که رَوّادیان (کُرد) نامیده می شدند، در ارمنستان سکنی گزیدند. روادیان که در آذربایجان و کردستان نفوذ داشتند، در سدة ۲ ق از اطاعت عباسیان سرباز زدند و چندی حکومت مستقلی به رهبری فردی بنام علی، فرزند صدقه در آذربایجان تشکیل دادند. آنان شهر ارومیه را مرکز فرمانروایی خود قرار دادند.
wiki: مکریان