دارورسانی

در دارورسانی می کوشیم که میزانِ فراهمیِ زیستیِ داروها را در محل هایی خاص از بدن و در زمان هایی خاص، افزایش دهیم. به این کار در داروسازی جدید توجه بسیاری می شود.بعلاوه پیشرفت دانش ها و علوم مختلف، مرزهای دانش به هم رسیده و در برخی از زمینه ها ما شاهد آمیختگی علوم مختلف هستیم. یکی از این زمینه های مهم و بسیار کاربردی و گسترده " مهندسی سیستم های رهایش دارو " است که مرز مشترکی با بسیاری از علوم از جمله: داروسازی، بیولوژی، بافت شناسی، آنالیز ریاضی، مهندسی پلیمر، مهندسی بیومتریال و… دارد. این زمینه یکی از جوان ترین موضوعات مطرح در علوم روز دنیا است که پیشرفت های چشمگیری را به همراه داشته و امروزه سهم عمده از تحقیقات مهندسان (به خصوص مهندسان بیومتریال) را به خود اختصاص داده است.
آنچه از شنیدن نام دارو برای اولین بار به ذهن خطور می کند شاید چیزی فراتر از قرص، کپسول یا آمپول نباشد! در حالیکه دنیای دارو و روش های انتقال آن به بدن به همین ها خلاصه نمی گردد. معمولاً داروها به دو طریق گوارشی (ورود از طریق دهان و جذب به سمت خون در طول لوله گوارشی) و غیر گوارشی (تزریق، قطره های چشمی و…) وارد بدن می شوند. ورود دارو از این روش ها مشکلات و محدودیت هایی را به دنبال دارد و به همین دلیل محققان در پی راه هایی بودند که بتواند مشکلات فوق را تا حد زیادی حل کند. به دنبال این تلاش ها سیستم های رهایش کنترل شده دارو مطرح شد که دارای مزایای زیادی است. مهم ترین این مزایا شامل توانایی حفظ غلظت دارو در حدی نسبتاً ثابت برای مدتی مشخص، قابلیت تنظیم سرعت آزاد شدن دارو وابسته به محل دارورسانی، امکان رساندن دارو به یک عضو یا بافت خاص، توانایی رساندن چندین ماده دارویی با یک فرمولاسیون، امکان دارورسانی در ابعاد نانومتری و… این سیستم ها انقلابی را در زمینه درمان بسیاری از بیماری ها ایجاد نموده و در حال پیشرفت روزافزون است.رهایش کنترل شده دارو فرایندی است که در آن یک حامل پلیمری (مانند: لیپوزوم و نیوزوم)، سرامیکی یا فلزی به طور حساب شده ای با دارو یا عامل فعال ترکیب شود تا عامل فعال در بدن به شکلی از پیش تعیین شده و دلخواه از این ماده رها شود.
همان طورکه در تعریف فوق ارائه شده، بخش عمده ای از این سیستم ها شامل موادی است که به عنوان بستر قرارگیری دارو یا محفظه ای جهت حبس دارو به کار می روند و نقش بسزایی در روند رها شدن دارو، نرخ رهایش، نوع رهایش، غلظت دارو در بافت یا خون و… در کل هدایت پروسه دارورسانی تحت کنترل مناسب دارد.یک مهندس بیومتریال با کسب دانش های مناسب از جمله: شناخت مواد مختلف، نوع رفتار مواد و خواص مواد در مواجهه با سیستم بدن، محاسبات ریاضی و مهندسی در زمینه عبور و نفوذ مواد در مواد دیگر و احاطه بر رفتارهای بدن و مسیرهای مختلف و موانع مختلف در عبور دارو در بدن می تواند با انتخاب ماده ای مناسب که بتواند تمام انتظارات طراحی را فراهم کند یک سیستم مناسب را طراحی نماید. از طرفی مهندسین بیومتریال این قابلیت را دارند که بتوانند خواص مواد مختلف را مناسب کاربرد مورد نظر تغییر دهند یا اصلاح کنند.امروزه رهایش دارو یکی از زمینه های کاری و تحقیقاتی بسیار وسیع در رشته مهندسی بیومتریال می باشد و حضور و پیشرفت دانش هایی همچون: ژنتیک، نانو تکنولوژی و… نیز در کنار مهندسی بیومتریال زمینه های تحقیقاتی را گسترش داده به طوری که شاهد پیشرفت های چشمگیری نیز بوده ایم.
سیستم های معمول رهایش دارو در بدن، عبارتند از قرص ها، کپسول ها، کرم ها، پمادها، محلول ها، ذرات معلق (سوسپانسیون ها و امولسیون ها) و سیستم های تزریقی که استفاده از آن ها با وعده های متناوب باعث ایجاد نوساناتی در غلظت داروی خون (گاهی بین دو حد سمی و درمانی) می کند که این مشکل علاوه بر مسائلی نظیر درد تزریق و مشکل بلع قرص ها توسط برخی از بیماران موجب توجه به روش های مناسب انتقال دارو گردید. سطح درمانی دارو باید در بیمار به اندازه ای باشد که تا زمان مصرف بعدی دارو، نیاز بیمار را برآورده کند. اما متأسفانه مشاهده می شود که کاهش یا افزایش بی رویهٔ سطح دارو در بدن، تأثیرگذاری آن را تحت تأثیر قرار می دهد. در حقیقت بعد از وارد شدن ناگهانی دارو به بدن، در این حالات مقدار دارو در سیستم گردش خون یا محل تزریق افزایش می یابد که این امر خود می تواند در بعضی داروهای سمی ایجاد سمتیت کند. به این دلیل، تکنولوژی های رهایش آهسته و کنترل شده دارو با هدف کنترل نرخ رهایش دارو و هدف مند شدن رهایش دارو به سمت یک بافت یا محل خاص مطرح گردید. البته استفاده از این سیستم ها محدودیت هایی نیز ایجاد می کند که ممکن است شامل پیدایش مسمومیت های جدید در اثر بکار بردن مواد تازه در بدن همراه با داروها، تأخیر در پراکنده شدن دارو و نیاز به آزمایش های جدید برای بررسی حامل دارویی است.