بادبان

بادبان . (اِ مرکب ) پرده ای باشد که بر تیر کشتی بندند. (برهان )(آنندراج ) (انجمن آرا). جامه ای که در رخ باد در جهاز و کشتی بندند از جهت سرعت سیر. (شرفنامه ٔ منیری ). تیر که بوقت جستن باد در کشتی راست دارند و جامه بر آن آویزند تا در رفتن خطا نکند و بشتاب رود. (صحاح الفرس ). جَل ّ. شراع . قِلع. (منتهی الارب ) :
سخن لنگر و بادبانش خرد
بدریا خردمند چون بگذرد.

فردوسی .

چو هفتاد کشتی برو ساخته
همه بادبانها برافراخته .

فردوسی .

چو ملاح روی سکندر بدید
بجست و سبک بادبان برکشید.

فردوسی .

این یکی کشتی است کو را بادبان
آتش است و خاک تیره لنگر است .

ناصرخسرو.

اندرو غواص فکرت گوهر آورده بکف
اندرو ملاح دولت برکشیده بادبان .

معزی (از آنندراج ).

دامنش بادبان کشتی شد
گر گریبانْش تر شود شاید.

خاقانی .

از سر زانو کشتی و ز دامان لنگر
بادبانْشان ز گریبان بخراسان یابم .

خاقانی .

ازین پس بادبان ابر در خون آشنا کردی
اگر حکم شهنشاهی فرونگذاشتی لنگر.

(از سندبادنامه ص 16).

فلک برکرد زرین بادبانی
نماند از سیم کشتیها نشانی .

نظامی .

چو شد پرداخته آن نامه ٔ شاه
ز شادی بادبان زد بر سر ماه .

(منسوب به نظامی ).

کنون چه چاره که در بحر غم بگردابی
فتاده زورق صبرم ز بادبان فراق .

حافظ.

|| تیر کشتی . (ناظم الاطباء). || کشتی را نیز گفته اند. (برهان ). || دست زیر و دست بالای قبا را هم گویند که از دو طرف بر زیربغل چپ و راست بسته میشود. دو رویه ٔ قبا که در زیر بغل چپ و راست بسته میشود. (برهان ) (ناظم الاطباء). پرده ٔ قبا که بر زیر سینه واقع شود، و آنرا از جانب چپ براست و از راست بچپ بندند و دست زیر و دست بالا هم خوانند. (آنندراج ) (انجمن آرا). || گریبان قبا. (برهان ) (ناظم الاطباء). جیب و گریبان . (آنندراج ) :
ازبهر بوی خوش چو یکی پاره عود تر
دارد همیشه دوخته بر پیش بادبان .

منوچهری .

دشت از حریر سبزبپوشید کرته ای
پرعنبر آستینش و پرمشک بادبان .

ازرقی (از انجمن آرا).

خوب نبود عیسی اندر خانه پس در بادبان
ازبرای توتیا سنگ سپاهان داشتن .

سنائی (از انجمن آرا).

|| پس و پیش گریبان . (آنندراج ) (انجمن آرا) (شرفنامه ٔ منیری ). || آستین قبا. (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
زآبگینه عکس او چون نور بر دست افکند
دست بیرون کرد پنداری کلیم از بادبان .

ازرقی .

|| سرآستین . (شرفنامه ٔ منیری ) (فرهنگ سروری ). || کنایه از شخص سبکروحی باشد که با مردم مؤانست کند. (برهان ). شخص سبکروحی که با مردم مؤانست کند بر خلاف لنگر که شخص ناگوار باشد. || پیاله و ساغر و جام . (ناظم الاطباء).

پهنه های رونده در هواپیما ؛ که با آن ها هواپیما را در آسمان هدایت می کنند.

بادبان: در پهلوی واتپان wātpān بوده است.
( ( چو هفتاد کشتی برو ساخته
همه بادبانها برافراخته ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 208 )

بادبان ( Sail ) [اصطلاح دریانوردی] :تکه پارچه هائی از جنس برزنت , کتان و . . . در ابعاد و شکلهای مختلف که بر ری دکلهای کشتی ها و قایقها نصب گردیده و در صورت وزیدن باد ، کشتی و قایق بوسیله آن حرکت مینماید .

در زبان ترکی به بادبان، یِلکَن ( Yelkən ) می گویند