عیاران

عیاران طبقه ای از اجتماع ایران بودند که اصول اخلاقی و مبارزاتیِ ویژه ای را برگزیده و کمک به فقیران را پیشه خود ساخته بودند. عیاران گروهی بودند که طرفدار جوان مردی و بخشش و کمک به ضعیفان بودند و افرادی را که ظالم تشخیص می داند را را بدون اعتنا به قوانین حاکم مجازات می کردند و اموال آنان را بین مردم بذل و بخشش می نمودند. در مورد فرقه عیاران به جز گفته شده های بالا، گروهی بودند که سبک مبارزه ای خاصی داشتند آنان از سلاحی به نام مُعَیِّر که به ساق دستان خود می بستند از خود محافظت می کردند و دشمنان خود را با آن می کشتند معیر نوعی تیغه مکانیکی داشت که در زمان اولین رهبر این فرقه آریا خان عیار در زمان پادشاهی داریوش هخامنشی ساخته شد که هزار سال بعد حسن صباح این سبک مبارزه را با کمک ده عیار از جمله فرمانده منوچهر به فدائیان خود آموزش داد که متأسفانه تاریخ دانان این را در تاریخ ذکر نکرده اند.
عیار به معنای زیرک، چالاک. حیله بازی، مکاری، و جوانمردی آمده است. عیاری یکی از طرق تربیت قدیم بوده و از اواخر قرن دوم هجری وجود داشته؛ و عیاران اصول و روش های مخصوصی در زندگانی داشته اند که به تدریج با تصوف آمیخته به صورت فتوت درآمده است.
پیشینه تاریخیِ عیاران را باید در ایران پیش از اسلام جستجو کرد. آنچه مسلم است مکتب عیاری همانند مکتب فتوّت یا جوانمردی ریشه در آیین های پهلوانی در ایران پیشا اسلامی دارند. مرجع اصلی در همه آیین های پهلوانی قهرمانان اساطیری اند که همواره در قالب داستان ها و افسانه ها اصول خود را سینه به سینه رواج داده و مستمسک قرار می داده اند. آئین عیاری و جوانمردی شامل مرّوت، ایثار، فداکاری، یاری مظلومان و بی پناهان، شفقت به خلق، وفای به عهد و بالاخره خود شکنی بود و تمامی این خصوصیّات بعدها در تصوّف به صورت صفات ممتاز انسان های کامل درآمد. جوانمردان علاوه بر صفات انسانی که داشتند مقیّد به انجام آداب و رسومی ویژه بودند که معرّف جوانمردی و جوانمردان بود. پس از اسلام که جوانمردان دین اسلام را پذیرفتند به تدریج اساس مذهب تصوّف بر پایه اسلام و فتوّت استوار شد و آداب جوانمردی در رسوم خانقاهی میان صوفیان متداول و مرسوم گردید.
آنچه در فرهنگ ها دربارهٔ واژه عیار نوشته شده است، حاکی از آن است که این واژه در برگیرنده مفهوم چالاکی و شجاعت و جوانمردی است. ملک الشعرای بهار اعتقاد داشته است که لفظ عیار همان «ای یار» فارسی و «ادییار» پهلوی است. برخی نیز واژه عیار را مترادف دزد و طرار و شب رو دانسته اند، اگر چه این نام ها عمدتاً از سوی مخالفان آنان به آن ها داده شده است.