گندی شاپور (شهر). مختصات: ۳۲°۱۷′ شمالی ۴۸°۳۱′ شرقی / ۳۲٫۲۸۳°شمالی ۴۸٫۵۱۷°شرقی / 32.283; 48.517
نام جندی شاپور در اصل «وه اندوشاه پوهر» بوده است؛ یعنی بِه از انطاکیه که این معنی را می داده که شهر شاپور بهتر از شهر انطاکیه می باشد. چون انطاکیه شهری زیبا بوده است، شاپور اصرار داشته که شهری همانند این شهر در ایران بنا کند. به همین روی، هنگامی که در جنگ ایران و روم والریانوس و سربازان رومی به اسارت درآمدند، شاپور از آنان به واسطه تسلط شان بر معماری رومی خواست که شهری همچون انطاکیه بنا نهند.
در کتاب «مجمع التواریخ» آمده است: «اندیو» کلمه پهلوی ساسانی است و از انطاکیه گرفته شده است. این شهر با الهام از فرهنگ باستان که هر شهر را براساس طرح یا داستانی می ساخته اند، شبیه صفحه شطرنج ساخته شده است، یعنی ۸ خیابان در ۸ خیابان.
در کتاب «اخبارالحکما» شرح افسانه مانندی در ارتباط با اسم جندی شاپور آمده که بعد از غلبه شاپور بر والریانوس و تصاحب دختر وی و دلباختن شاه به شاهزاده رومی، او شهر جندی شاپور را به هیئت قسطنطنیه ساخت و به او هدیه کرد.
بر اساس نظر کتاب «سیر ساسانیان»، در ابتدا این محل (منظور شهر جندی شاپور) روستایی قرار داشته به نام «جندا». وقتی شاپور تصمیم به تملک این منطقه گرفت، از جندا که مالک آن منطقه بود خواست در ازای مبلغی آن زمین را واگذار کند. اما جندا این مسئله را به این شرط پذیرفت که در ساختن آن مشارکت داشته باشد. به همین خاطر، مردم شهر را شهر «جندا و شاپور» می گفتند.
گُندی شاهپور، گُندی شاپور، جُندی شاپور، وندوی شاپور و به سریانی بت لاپاط یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی بود که توسط شاهپور یکم ایجاد گردید. جندی شاپور از همان بدو تأسیس به تدریج به صورت یکی از مراکز علمی و پزشکی جهان آن روز درآمد و بنا بگفتهٔ تاریخ نویسان شاپور دستور داده بود تعداد زیادی از کتاب های طب یونانی را به زبان پهلوی ترجمه و در آنجا نگهداری کنند، خسرو انوشیروان در این شهر بیمارستان بزرگی ساخت و بر توسعهٔ دانشکدهٔ پزشکی آن افزود. ابوحنیفه دینوری در کتاب اخبارالطوال گوید:
چون شاپور پسر اردشیر بابکان به شهریاری رسید، لشکر به روم کشید پس چون به عراق بازگشت به خاک اهواز رفت و به جستجوی جای مناسبی برای احداث شهری پرداخت تا اسیرانی را که از خاک روم با خود آورده بود، در آن جای سکنی دهد، پس شهر جندی شاپور را بنیاد کرد و این شهر را به زبان خوزی نیلاط می گفتند، لیکن مردمش آن را نیلاب می خوانند.
با توجه به این نکته که شهر مذکور چند نام داشته، می توان دریافت که پیش از تجدید بنا در روزگار شاپور وجود داشته و ناحیه ای مسکونی به شمار می رفته است. معروف است که وی پس از غلبه بر والرین و ویران ساختن انتاکیه اسیران رومی را در این محل اسکان داد و نام آن را وه اندیوک شاپور به معنی به از انتاکیه شاپور نامید.«معرفت یونانی در امپراتوری ساسانی به ویژه به واسطه مسیحیان یونانی و سوری اشاعه یافته بود که حضور آن ها در وه اندیوگ شاپور (گندی شاپور) مسلم است.»
