مسمومیت پرتوی، بیماری پرتوی، یا دوز پخش شده، شکلی از صدمات است که باعث آسیب رساندن به بافت ارگان بوسیلهٔ قرار گرفتن در معرض اشعه دهی بیش از حد با پرتوهای یونیزه کننده می شود. این عبارت عموماً برای ارجاع دادن به مشکلات حاد به وجود آمده بوسیلهٔ دوز بزرگی از پرتودهی در یک دورهٔ کوتاه مدت، مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه این آسیب ها اغلب با در معرض اشعه قرار گرفتن طولانی مدت اتفاق می افتند.
نام کلینیکی برای بیماری ناشی از پرتو، سندرم پرتوی حاد یا ARS می باشد که بوسیلهٔ CDC توصیف شده است. یک سندرم پرتوی مزمن که به شکل نارایجی موجود است، در بین کارگران مشغول در برنامهٔ هسته ای شوروی سابق که در معرض منبع اولیهٔ رادیوم در روزهای اوایل هفته قرار می گرفتند، مشاهده شده است. یک در معرض قرارگیری کوتاه می تواند باعث سندرم پرتوی حاد شود، اما یک سندرم پرتوی حاد احتیاج به سطوح بالایی از در معرض اشعه قرارگیری طولانی شده دارد.
در معرض پرتو قرار گرفتن سبب افزایش احتمال گسترش بعضی از بیماری های عمده مانند سرطان ها، تومورها، و آسیب های ژنتیکی می شود. این ها به اثرات استوکاستیک پرتوی نسبت داده می شود و اصطلاح بیماری های پرتوی را شامل نمی گردد. استفاده از رادیونوکلوئیدها در علم و صنعت در بیشتر کشورها (در ایالات متحده آمریکا بوسیلهٔ کمیسیون نظارتی هسته ای) کاملاً تنظیم شده است. برای جلوگیری از حوادث تصادفی یا خودخواسته(عمدی) ناشی از مواد رادیواکتیو، هم تخلیه و دفع و هم استفاده از حفاظ در مکان سفارش شده است.
بیماری پرتوی به طورکلی با در معرض اشعه قرارگیری شدید یا حاد (یک مقدار زیاد و منفرد از اشعه) همراهی دارد. تهوع و استفراغ معمولاً علایم اصلی هستند. مقدار زمانی بین در معرض پرتودهی قرار گرفتن و حملهٔ علایم آغازین ممکن است شاخصه ای از مقدار پرتو جذب شده باشد. علایم خیلی زودتر با دوزهای بالاتر از پرتودهی ظاهر می شوند. با افزایش دوزهای پرتودهی، علایم بیماری های پرتوی بیشتر جدی می شوند و شانس بقا کاهش پیدا می کند. تعداد کمی از روزهای بدون علامت، ممکن است بین تظاهر علائم آغازین و شروع علائم بیماری شدیدتر که به دوزهای بالاتر از پرتودهی وابسته است، موجود باشد. تهوع و استفراغ کردن، به طورکلی در عرض ۲۴-۴۸ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض دوزهای خفیف (۱ تا ۲ گری) از پرتودهی (۱ -۲ Gy) ایجاد می شود. سردرد و خستگی و ضعف نیز با در معرض قرار گرفتن های خفیف دیده می شود. در معرض قرار گیری های متوسط، ۲ تا ۳٫۵ گری از پرتودهی (۲-۳٫۵ Gy) با تهوع و استفراغی که شروع آن طی زمان ۱۲-۲۴ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی می باشد، همراه است. به علاوه علائم خفیف پرتودهی نظیر: تب، ریزش مو، عفونت، استفراغ و مدفوع خونی، تأخیر در بهبود زخم و بافت های صدمه دیده با قرار گرفتن در معرض پرتودهی متوسط دیده می شود. تهوع و استفراغ در کمتر از یک ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی شدید، با شدت دوزهای ۳٫۵ تا ۵٫۵ گری (۳٫۵-۵٫۵ Gy) اتفاق می افتد، که بدنبال آن اسهال و تب بالا، به علاوهٔ علائمی از در معرض قرارگیری های سطوح پایین تر دیده می شود. در معرض اشعه قرار گرفتن خیلی شدید، بین ۵٫۵ تا ۸ گری از پرتودهی (۵٫۵-۸ Gy) با تهوع و استفراغ آغازین در کمتر از ۳۰ دقیقه دنبال می شود و با تظاهراتی از سرگیجه، ناتوانی در فهم زمان و مکان و افراد، و کاهش فشار خون، علاوه بر نشانه هایی از سطوح پایین تر از قرار گرفتن در معرض اشعه می باشد. قرار گرفتن در معرض اشعهٔ شدید، در حدود ۵۰ ٪ از موارد کشنده هستند.
نام کلینیکی برای بیماری ناشی از پرتو، سندرم پرتوی حاد یا ARS می باشد که بوسیلهٔ CDC توصیف شده است. یک سندرم پرتوی مزمن که به شکل نارایجی موجود است، در بین کارگران مشغول در برنامهٔ هسته ای شوروی سابق که در معرض منبع اولیهٔ رادیوم در روزهای اوایل هفته قرار می گرفتند، مشاهده شده است. یک در معرض قرارگیری کوتاه می تواند باعث سندرم پرتوی حاد شود، اما یک سندرم پرتوی حاد احتیاج به سطوح بالایی از در معرض اشعه قرارگیری طولانی شده دارد.
در معرض پرتو قرار گرفتن سبب افزایش احتمال گسترش بعضی از بیماری های عمده مانند سرطان ها، تومورها، و آسیب های ژنتیکی می شود. این ها به اثرات استوکاستیک پرتوی نسبت داده می شود و اصطلاح بیماری های پرتوی را شامل نمی گردد. استفاده از رادیونوکلوئیدها در علم و صنعت در بیشتر کشورها (در ایالات متحده آمریکا بوسیلهٔ کمیسیون نظارتی هسته ای) کاملاً تنظیم شده است. برای جلوگیری از حوادث تصادفی یا خودخواسته(عمدی) ناشی از مواد رادیواکتیو، هم تخلیه و دفع و هم استفاده از حفاظ در مکان سفارش شده است.
بیماری پرتوی به طورکلی با در معرض اشعه قرارگیری شدید یا حاد (یک مقدار زیاد و منفرد از اشعه) همراهی دارد. تهوع و استفراغ معمولاً علایم اصلی هستند. مقدار زمانی بین در معرض پرتودهی قرار گرفتن و حملهٔ علایم آغازین ممکن است شاخصه ای از مقدار پرتو جذب شده باشد. علایم خیلی زودتر با دوزهای بالاتر از پرتودهی ظاهر می شوند. با افزایش دوزهای پرتودهی، علایم بیماری های پرتوی بیشتر جدی می شوند و شانس بقا کاهش پیدا می کند. تعداد کمی از روزهای بدون علامت، ممکن است بین تظاهر علائم آغازین و شروع علائم بیماری شدیدتر که به دوزهای بالاتر از پرتودهی وابسته است، موجود باشد. تهوع و استفراغ کردن، به طورکلی در عرض ۲۴-۴۸ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض دوزهای خفیف (۱ تا ۲ گری) از پرتودهی (۱ -۲ Gy) ایجاد می شود. سردرد و خستگی و ضعف نیز با در معرض قرار گرفتن های خفیف دیده می شود. در معرض قرار گیری های متوسط، ۲ تا ۳٫۵ گری از پرتودهی (۲-۳٫۵ Gy) با تهوع و استفراغی که شروع آن طی زمان ۱۲-۲۴ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی می باشد، همراه است. به علاوه علائم خفیف پرتودهی نظیر: تب، ریزش مو، عفونت، استفراغ و مدفوع خونی، تأخیر در بهبود زخم و بافت های صدمه دیده با قرار گرفتن در معرض پرتودهی متوسط دیده می شود. تهوع و استفراغ در کمتر از یک ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی شدید، با شدت دوزهای ۳٫۵ تا ۵٫۵ گری (۳٫۵-۵٫۵ Gy) اتفاق می افتد، که بدنبال آن اسهال و تب بالا، به علاوهٔ علائمی از در معرض قرارگیری های سطوح پایین تر دیده می شود. در معرض اشعه قرار گرفتن خیلی شدید، بین ۵٫۵ تا ۸ گری از پرتودهی (۵٫۵-۸ Gy) با تهوع و استفراغ آغازین در کمتر از ۳۰ دقیقه دنبال می شود و با تظاهراتی از سرگیجه، ناتوانی در فهم زمان و مکان و افراد، و کاهش فشار خون، علاوه بر نشانه هایی از سطوح پایین تر از قرار گرفتن در معرض اشعه می باشد. قرار گرفتن در معرض اشعهٔ شدید، در حدود ۵۰ ٪ از موارد کشنده هستند.
wiki: مسمومیت پرتوی