گندالف (به انگلیسی: Gandalf)، شخصیتی افسانه ای با نقشی اصلی در داستان های هابیت، یا آن جا و بازگشت دوباره و ارباب حلقه ها از جان رونالد روئل تالکین است. او یکی از پنج ایستاری بود که در دوران سوم توسط والار به سرزمین میانه فرستاده شد. او در والینور به نام اولورین معروف است. گندالف نقش اساسی در فروپاشی سلطهٔ سائورون در سال ۳۰۱۹ ایفا کرد. او به طور عمده با روحیه دادن و استفاده از حکمتش برای راهنمایی دیگران در موقعیت های مناسب باعث تغییر روال جنگ شد. گندالف معمولاً ملبس به ردایی خاکستری بود و بعد از سارومان دومین فرد بین جادوگران بود. بعد از سقوط گندالف در موریا او دوباره به سرزمین میانه فرستاده شد و این بار به عنوان سردستهٔ جادوگران در ردایی سفید ظاهر شد. نکتهٔ قابل توجه در مورد گندالف علاقهٔ شدیدش به نژاد هابیت ها بود.
اولورین، نامش در والینور و دوران کهن «هنگام جوانی اولورین بودم در غرب که اکنون فراموش شده است» این کلمه ای کوئنیایی است و به معنای رؤیا یا بینندهٔ رؤیا می باشد.
میتراندیر، نام سینداری او که در گاندور استفاده می شد به معنای زائر خاکستری.
اینکانوس، نامش در جنوب بود در زبانی و معنی ای ناشناس.
تارخون، نامش در میان دورف ها به معنی مرد چوبدستی یا مرد خاکستری.
سوار سفید، نامش هنگامی که بر اسب بزرگش شدوفکس می نشست.
مرغ طوفان، که بر مبنای این که رسیدنش همیشه در اوقات بدبختی و مشکلات بود به او داده شد.
لت اسپل، نامی که گریمای مارزبان به او داد به معنای بد خبر.
اولورین مایای بود که در باغ های ایرمو در والینور منزل داشت. به عنوان شاگرد نیه نا، اولورین به عنوان خردمندترین مایا معروف بود. او ترحم و صبر را از آموزگار خود آموخت. وقتی والار پنج فرستاده را در دوره سوم از بین مایار انتخاب می نمودند، مانوه اولورین را برگزید. چهار نفر دیگر سارومان، راداگاست، پالاندو و آلاتار بودند. فرستادگان به عنوان مشاوری برای مردم آزادی که علیه سائورون، که هنوز به عنوان یک شبح سیاهی از نفرت وجود داشت، به سرزمین میانه آمدند. اگرچه بدن سائورون در ویرانی نومه نور از بین رفت ولی بیشتر قدرتش در حلقهٔ یگانه جایی در سرزمین میانه وجود داشت. اولورین به تصمیم مانوه گردن نهاد و والینور را به مقصد میت لوند در سال ۱۰۰۰ دوران سوم ترک نمود. او پس از دیگران تقریباً مصادف با ظهور سایهٔ سیاه (Necromancer) در میرک وود به سرزمین میانه رسید.
در میت لوند گندالف توسط گلورفیندل، دوستش از والینور که در مأموریتی مشابه قبلاً به سرزمین میانه فرستاده شده بود و گیردان کشتی ساز صاحب حلقهٔ ناریا (یکی از سه حلقهٔ الفی) مورد خوش آمد قرار گرفت. گیردان با وجود ظاهر خمیده و پیر اولورین در او قدرت و توانایی بالایی دید. گیردان حلقهٔ ناریا را با پیشگویی درگیری های آیندهٔ اولورین با نیروهای شر به او بخشید تا در کوشش های آینده اش حافظ و یاری کنندهٔ او باشد. بعد گیردان گفت: «ولی قلب من با دریاست و من در لنگرگاه های خاکستری زندگی می کنم تا هنگام درگذشتن آخرین کشتی غرب، من تا آن موقع منتظر تو خواهم نشست.»
بعد از آن اولورین اقامتش در سرزمین میانه را آغاز کرد. او در سال های زیادی که در سرزمین میانه زندگی کرد با نام های زیادی شناخته شد: الف ها او را میتراندیر نامیدند، زائر خاکستری، مردمان آرنور او را گندالف خواندند که به معروف ترین نامش تبدیل شد. او همچنین در جنوب به نام اینکانوس و در میان دورف ها به نام تارخون معروف بود.
اولورین، نامش در والینور و دوران کهن «هنگام جوانی اولورین بودم در غرب که اکنون فراموش شده است» این کلمه ای کوئنیایی است و به معنای رؤیا یا بینندهٔ رؤیا می باشد.
میتراندیر، نام سینداری او که در گاندور استفاده می شد به معنای زائر خاکستری.
اینکانوس، نامش در جنوب بود در زبانی و معنی ای ناشناس.
تارخون، نامش در میان دورف ها به معنی مرد چوبدستی یا مرد خاکستری.
سوار سفید، نامش هنگامی که بر اسب بزرگش شدوفکس می نشست.
مرغ طوفان، که بر مبنای این که رسیدنش همیشه در اوقات بدبختی و مشکلات بود به او داده شد.
لت اسپل، نامی که گریمای مارزبان به او داد به معنای بد خبر.
اولورین مایای بود که در باغ های ایرمو در والینور منزل داشت. به عنوان شاگرد نیه نا، اولورین به عنوان خردمندترین مایا معروف بود. او ترحم و صبر را از آموزگار خود آموخت. وقتی والار پنج فرستاده را در دوره سوم از بین مایار انتخاب می نمودند، مانوه اولورین را برگزید. چهار نفر دیگر سارومان، راداگاست، پالاندو و آلاتار بودند. فرستادگان به عنوان مشاوری برای مردم آزادی که علیه سائورون، که هنوز به عنوان یک شبح سیاهی از نفرت وجود داشت، به سرزمین میانه آمدند. اگرچه بدن سائورون در ویرانی نومه نور از بین رفت ولی بیشتر قدرتش در حلقهٔ یگانه جایی در سرزمین میانه وجود داشت. اولورین به تصمیم مانوه گردن نهاد و والینور را به مقصد میت لوند در سال ۱۰۰۰ دوران سوم ترک نمود. او پس از دیگران تقریباً مصادف با ظهور سایهٔ سیاه (Necromancer) در میرک وود به سرزمین میانه رسید.
در میت لوند گندالف توسط گلورفیندل، دوستش از والینور که در مأموریتی مشابه قبلاً به سرزمین میانه فرستاده شده بود و گیردان کشتی ساز صاحب حلقهٔ ناریا (یکی از سه حلقهٔ الفی) مورد خوش آمد قرار گرفت. گیردان با وجود ظاهر خمیده و پیر اولورین در او قدرت و توانایی بالایی دید. گیردان حلقهٔ ناریا را با پیشگویی درگیری های آیندهٔ اولورین با نیروهای شر به او بخشید تا در کوشش های آینده اش حافظ و یاری کنندهٔ او باشد. بعد گیردان گفت: «ولی قلب من با دریاست و من در لنگرگاه های خاکستری زندگی می کنم تا هنگام درگذشتن آخرین کشتی غرب، من تا آن موقع منتظر تو خواهم نشست.»
بعد از آن اولورین اقامتش در سرزمین میانه را آغاز کرد. او در سال های زیادی که در سرزمین میانه زندگی کرد با نام های زیادی شناخته شد: الف ها او را میتراندیر نامیدند، زائر خاکستری، مردمان آرنور او را گندالف خواندند که به معروف ترین نامش تبدیل شد. او همچنین در جنوب به نام اینکانوس و در میان دورف ها به نام تارخون معروف بود.
wiki: گندالف