سلنیم

سِلِنیوم یکی از عنصرهای شیمیایی غیر فلزی و کمیاب است. عدد اتمی آن ۳۴ و نشانه اختصاری آن Se است. این عنصر بیشتر به صورت ترکیب یافت می شود و به صورت خالص کمتر دیده می شود. مصرف مقدار زیاد آن سمی است ولی در مقدار کم برای فعالیت سلول ها لازم است. بیشتر سلنیوم مورد نیاز بدن از مواد غذایی تأمین می شود. این ماده آنتی اکسیدان قوی است بنابراین از واکنش های شیمیایی زیان آور که در یاخته های بدن اتفاق می افتد، جلوگیری می کند. یاخته های حمایت شده بهتر قادرند در مقابل بیماریهایی نظیر بیماری قلبی، سرطان و اختلالات وابسته به سن از خود مقاومت نشان دهند. پژوهش نشان داده است که مصرف سلنیوم به همراه ویتامین «ای» سلامت عمومی بدن را تقویت می کند و در درمان یا پیشگیری بسیاری از بیماریها مؤثر است.نبو
سلنیم به وسیله برازیلوس در سال ۱۸۱۷ در رسوبات اتاقک قلع مجتمع اسید سولفوریک سازی سوئد کشف شد، وی آن را الهه ماه نام گذاری نمود. سلنیم با عدد اتمی ۳۴، از گروه ششم جدول تناوبی که به خانواده گوگرد نیز معروف است، می باشد. سلنیم بین گوگرد و تلوریوم قرار گرفته و خصوصیات شیمیایی آن بین گوگرد و تلوریوم است. سلنیوم یک شبه فلز است و خصوصیات فلزها و غیر فلزها را با هم دارد و همین موضوع وضعیت سلامت و تغذیه اهمیت خاصی می دهد. وزن مخصوص آن در شکل فلزی و به رنگ خاکستری ۴٫۷۹ گرم در سانتی متر مکعب و در شکل شبه فلز به رنگ سیاه و ۴٫۲۸گرم در سانتی متر مکعب است. وزن اتمی سلنیم ۷۸٫۹۶ و نقطه ذوب آن در شکل خاکستری ۲۷ درجه سانتی گراد و نقطه جوش آن ۶۸۴٫۹ درجه سانتی گراد است. هدایت الکتریکی آن در تاریکی پایین است و در روشنایی چندین برابر افزایش می یابد. یک نیمه هادی با هدایت اکسی متریک است که جریان الکتریکی در آن در یک جهت آسان تر از جهت دیگر صورت می گیرد. همین خصوصیت آن را دارای ارزشی استثنایی برای صنعت می کند. بیشترین استفاده از سلنیم در صنایع الکترونیک، فتوکپی، عینک سازی، رنگ سازی، لاستیک سازی، آلیاژهای فلزی، نساجی، عکاسی، دارویی (شامپوهای ضدشوره وضد قارچ) و پزشکی تشخیص کاربرد دارد. مقدار سلنیم در پوسته زمین حدود ۰٫۰۵ تا ۰٫۰۹ میلی گرم در کیلوگرم است. از نظر فراوانی در بین عناصر پوسته زمین شصت و هشتمین عنصر محسوب می شود. اگر چه سلنیم هنوز به عنوان عنصری ضروری از نظر فیزیولوژیک در گیاه به شمار نمی رود ولی از آن جا که امروزه علم پزشکی از سلنیم به عنوان یک آنتی اکسیدانت یاد می کند، جزو عناصر مهم مورد نیاز انسان و دام می باشد. گیاه پایه چرخه تولید غذا در طبیعت است و بررسی آن از نظر کلیه عناصر ضروری برای انسان و دام و از جمله سلنیم ضروری است.
سلنیم یک آنتی اکسیدانت می باشد.آنتی اکسیدانت ها موادی هستند که سلول ها را از آسیب در برابر رادیکال های آزاد محافظت می کنند. در واکنش های بیوشیمیایی معمولی اکسیژن به حالت ناپایدار درآمده، ضمن اکسید کردن مولکول ها مجاور، باعث تولید مولکول هایی با انرژی زیاد می شود. اگر تعداد آنها زیاد شود به بدن حمله کرده و باعث تخریب می شود. رادیکال های آزاد و تنش های اکسیداتیو عامل سرطان ها و بیماری های قلبی هستند. فرم فعال بیولوژیکی سلنیم، سلنوپروتئین ها گلوتاتیون پراکسیداز است. گلوتاتیون پراکسیداز آنزیمی است که در تجزیه هیدروپراکسیدهای آلی و آب اکسیژنه دخالت می نماید. آرتروز مشکل دیگری است که بااستفاده از مکمل های سلنیم بهبود می یابد. تخریب التهابی در مفاصل به دلیل وجود رادیکال های آزاد اتفاق می افتد. سلنیم می تواند دردها و آثار التهابی آرتروز را کاهش دهد. اثر مهم سلنیم در سیستم ایمنی، به دلیل افزایش رشد لنفوسیت های نوعB و تولید آنتی بادی است. این اثر در کنترل بیماری ایدز بسیار مهم است. سلنیم باعث کاهش نسخه برداری ویروس HIV می شود. سلنیم متابولیسم هورمون تیروئید افزایش می دهد و در درمان ناباروری، ناراحتی های پوستی، اضطراب، آسم، حفظ جوانی، انعطاف بافت ها، گر گرفتگی دوران یائسگی، کمک به فائق آمدن بر سرطان و پیشگیری و معالجه شوره سر اثر مهمی دارد. قابل ذکراست که ویتامین E,C و Se کار یکدیگر را تقویت می کنند.
در توسعه کود مؤثر و بی خطر سلنیم باید شکل شیمیایی، حلالیت PH، قابلیت اکسیداسیون و احیا و میزان و روش کاربرد سلنیم مورد توجه قرارگیرد. این مواد ممکن است حاوی میزان کمی سلنیم باشند یا رشد ریشه را تحریک کنند که متعاقب آن جذب سلنیم افزایش یابد. کودهای ساخته شده از سنگ فسفات حاوی بیش از۳۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم سلنیم است. کاربرد برگی سلنیت در گیاهان روش مؤثری برای افزایش سلنیم در گیاهان علوفه ای است. کاربرد ۱۰ گرم بر هکتار سلنات در گیاهان مرتعی و کاربرد سلنیم با کودهای کامل به عنوان یک راه مؤثر برای بالا بردن سطح سلنیم در بافت ها و بذر گیاهی پیشنهاد شده است.