مقیم

مقیم . [ م ُ ] (ع ص ) آن که در جایی آرام کند و دوام ورزد و آن را وطن کند و باشنده و متوطن و ساکن و قرارگرفته . (ناظم الاطباء). اقامت کننده . قاطن . ساکن . جای گرفته . جای گیر در جایی . ثاوی . مقابل مسافر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
مرا بی روی تو ناله ندیم است
دریغ هجر در جانم مقیم است .

فخرالدین اسعد.

دانی که من مقیمم بر درگه شهنشه
تا بازگشت سلطان از لاله زار ساری .

منوچهری .

پنج سوار رسید که از آن امیر یوسف بن ناصرالدین از قصدار که آنجا مقیم بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 240). صواب آن است که عزیزاً و مکرماً بدان قلعت مقیم می باشد. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص 9). امروز مقیم است به غزنین عزیزاً و مکرماً به خانه ٔ خویش . (تاریخ بیهقی ).
بشنو سخن ایزد و بنگر سوی خطش
امروز که در حجره مقیمی و مجاور.

ناصرخسرو.

آنجا (شهرتنیس ) لشکری تمام باسلاح مقیم باشند احتیاط را، تا از فرنگ و روم کس قصد آن نتواند کرد. (سفرنامه ٔ ناصرخسرو). روز قیامت هر که او را بر کسی فرمانی بوده باشد در این جهان بر خلق یابر مقیمان سرای و بر زیردستان خویش او را بدان سؤال کنند. (سیاست نامه ، از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ص 18).
چون نیستم مقیم در این گیتی
خود را عذاب خیره چرا دارم .

مسعودسعد.

هفت سیاره در سفر کشدم
ناشده هفته ای به خانه مقیم .

مسعودسعد.

من مقیمی چون توانم بود در خدمت که نیست
خیمه و خرگاه و اسب و اشتر و استر مرا.

امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 49).

ای مقیمان نشابور بخواهید مدام
حشمت او گه و بیگاه ز ایزد به دعا.

امیرمعزی .

یک زمستان دگر باش در این شهر مقیم
عزم رفتن مکن و داغ منه بر دل ما.

امیرمعزی .

هر روز منم مقیم در خانه ٔ عشق
هشیار همه جهان و دیوانه ٔ عشق .

امیرمعزی .

این اختران در وی مقیم از لمع چون در یتیم
این راجع و آن مستقیم این ثابت و آن منقلب .

سنائی (دیوان چ مصفا ص 45).

کس بنگرفت ماهی از تابه
دیو باشد مقیم گرمابه .

سنائی .

عالم چو منزل است و خلایق مسافرند
در وی مزور است مقام و مقیم ما.

سنائی (دیوان چ مصفا ص 31).

و بسیار عزیزان پوشیده در آن ولایت مقیم اند. (اسرار التوحید چ صفا ص 45).
مقام دولت و اقبال را مقیم تویی
زهی رفیع مقام و خهی شریف مقیم .

سوزنی .

مقیم منزل هفتم مهندسی دیدم
درازعمر و قوی هیکل و بدیعبدن .

انوری .

همیشه تا نکند گردش زمانه مقام
به کام خویش همی باش در زمانه مقیم .

انوری .

محمدبن علی الترمذی گوید جوانمردی آن است که راهگذری و مقیم نزدیک تو هر دو یکی باشد. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 357).
بر در تو مقیم نتوان بود
هوسی می پزند و می گذرند.

عمادی شهریاری .

تا حضرت عشق را ندیمیم
در کوی قلندران مقیمیم .

خاقانی .

تا به کوی توست خاقانی مقیم
رخت او بر آستان نتوان نهاد.

خاقانی .

باشد تنم مقیم در این حلقه ٔ کبود
دارالسرور جان را چون حلقه بردرم .

خاقانی .

بس غریبیددر این کوچه ٔ شر کوچ کنید
به مقیمان نو این کوچه ٔ شر باز دهید.

خاقانی .

لکین خان شحنه ٔ سمرقند از قبل ایلک خان با لشکری تمام آنجایگاه مقیم بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 219). سپاهی که در شهرری مقیم بودند بیرون آمدند و در مقابله ٔ او خیمه ها بزدند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ، ایضاً ص 222). لشکری که به کرمان مقیم بودند چون دانستند که طاقت مقاومت ندارند از پیش برخاستند.(ترجمه ٔ تاریخ یمینی ، ایضاً ص 390).
مقیم جاودانی باد جانش
حریم زندگانی آستانش .

نظامی .

نجست از مقیمان شهری خراج .

نظامی .

تمامت حاضران جمعیت و مقیمان حضرت در رفاهیت خوش و خرم ... روزی چند بگذرانید. (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج 1 ص 156).
ای مقیم حبس چار و پنج و شش
نغز جایی دیگران را هم بکش .

مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 173).

ور حقیقت بودی آن دید عجب
پس مقیم چشم بودی روز و شب
آن مقیم چشم پاکان می بود
نی قرین چشم حیوان می شود.

مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 132).

خود حسن ساکن است و مقیم اندر آن وجود
زان ساکنند زیر و زبر این مفتشان .

مولوی .

به مقصوره درپارسایی مقیم
زبان دلاویز و قلبی سلیم .

سعدی (بوستان ).

نی کاروان برفت و تو خواهی مقیم بود
ترتیب کرده اند ترا نیز محملی .

سعدی .

در آینه ٔ و هم نیاید که چه نقشند
هر چندمقیم فلک آینه فامند.

خواجوی کرمانی .

ای که آزار دل سوختگان می طلبی
برسرآتش سوزان نتوان بود مقیم .

خواجوی کرمانی .

دورم به صورت از در دولت سرای تو
لیکن به جان و دل زمقیمان حضرتم .

حافظ.

در صومعه ٔ سینه ٔ مایار مقیم است
ما از نظرش صوفی صافی صفاییم .

شاه نعمت اﷲ ولی .

تصنیف اوست درس مقیمان مدرسه
تلقین اوست ذکر مریدان خانقاه .

جامی .

جانش مقیم مقعد صدق است از آن چه باک
کش تنگنای حجره ٔ صدیقه مرقد است .

جامی .

- مقیم افتادن ؛ مقیم شدن . ساکن شدن .
آنکه جز کعبه مقامش نبد از یاد لبت
بر در میکده دیدم که مقیم افتاده ست .

حافظ.

و رجوع به ترکیب بعدشود.
- مقیم شدن ؛ ساکن شدن و متوطن شدن و اقامت نمودن و ماندن و متمکن شدن . (ناظم الاطباء) : به غلبه این ناحیت بستدند و اینجا مقیم شدند. (حدود العالم ). خداوندزاده امیر مودود و سپاه سالار علی عبداﷲ را مثال داد تا با مردم خویش ... به بلخ روند و آنجا مقیم شوند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 512). از بس احسانها که می کرد با من ، من نیز دل بنهادم و چند سال به گنجه مقیم شدم . (قابوسنامه ).
گفتم ای دوست پس نکردی حج
نشدی در مقام محو مقیم .

ناصرخسرو.

خواهی که شوی مقیم نشکیبی
کوشی که کنی مقام نتوانی .

ابوالفرج رونی .

آنجا پیش او مقیم شودو از آستانه ٔ او مفارقت نکند. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 739). گفت بر درگاه ملک مقیم شده ام . (کلیله و دمنه ).
«لا» حاجب است و بر در «الا» شده مقیم
کو ابلهان باطله را می زند قفا.

خاقانی .

بگفتا نیارم شد اینجا مقیم
که در پیش دارم مهمی عظیم .

سعدی (بوستان ).

اما اصفیا طایفه ای باشند که ... بر صراط مستقیم اعتدال مقیم شده و ایشان را به خود هیچ اختیار نمانده . (مصباح الهدایه چ همایی ص 387). تا ایشان مرفه الحال و فارغ البال در این طرف مقیم و متوطن شدند. (تاریخ قم ص 5).
آخر از کعبه مقیم در خمارشدیم
به یکی رطل گران سخت سبکبار شدیم .

فروغی بسطامی .

چون خلاف هوی کنی پیشه
برهی از هزار اندیشه
بریک اندیشه مستقیم شوی
در حریم وفا مقیم شوی .

؟

- مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ مقیم شدن : چون سلطان از این مهم فارغ شود من قصد غزنین کنم و ترا با خود برم تا آنجا مقیم گردی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 207).
|| مستقر. برقرار. متمکن : ابوالعباس هنوز در منصب وزارت و مسند حکم مقیم بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 359).
- مقیم شدن ؛ مستقر شدن ، متمکن شدن : ابوالقاسم سیمجوری به جرجان بعد از وفات فخرالدوله در حضرت پسرش مجدالدوله ابوطالب مقیم شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 195).
- مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ مستقرشدن . متمکن شدن :
باز بر تخت بخت کرد مقام
باز در صدر ملک گشت مقیم .

انوری (دیوان چ مدرس رضوی ص 349).

|| پاینده . دائم . مدام و پیوسته و پایدار. همیشگی : یریدون ان یخرجوا من النار و ماهم بخارجین منها و لهم عذاب مقیم . (قرآن 37/5). و قال الذین آمنوا ان الخاسرین الذین خسروا انفسهم واهلیهم یوم القیامة الا ان الظالمین فی عذاب مقیم . (قرآن 45/42). یبشر هم ربهم برحمة منه و رضوان و جنات لهم فیها نعیم مقیم . (قرآن 21/9).
از سرا پای توام هیچ نیاید در چشم
اگر از خوبی تو گویم یک هفته مقیم .

ابوحنیفه ٔ اسکافی .

مجلس عمر شاه را یارب
در طرب دار و در نشاط مقیم .

ابوالفرج رونی .

از جمله ٔ آن کلمات این چهار سخن نقل کرده اند که گفت ای موسی بر درگاه من ملازم باش که مقیم منم ، دوستی با من کن که باقی منم . (کشف الاسرار ج 3 ص 728).
چو آب و آتش و چون باد و خاک باد مقیم .
صفا و برتری و روح پروری بقاش .

سنائی (دیوان چ مصفا ص 178).

بقا بادت اندر نعیم مقیم
بقای تو عز و شرف را بقاست .

سنائی (دیوان ایضاً ص 48).

مر تراباد در جلال مقام
دولتت باد سال و ماه مقیم .

عمعق (دیوان چ نفیسی ص 183).

هم به ثنای پدر ختم کنم چون مقیم
نان من از خوان اوست جامگی از خان او.

خاقانی .

رهبر دیو چو طاوس مدام
مایه ٔ فسق چو عصفور مقیم .

خاقانی .

برنگین جان خاقانی مقیم
مهر مهرو مهربانی می کنم .

خاقانی .

خواهی نجات مهلکه منگر نجات بیش
خواهی شفای عارضه مشنو شفا مقیم .

خاقانی (دیوان چ سجادی ص 899).

کدام محنت دیدی که آن بماند مقیم
کدام نعمت دیدی که آن نیافت زوال .

(از عقدالعلی ).

از مضایق شدت به فراخی نعمت رسیدند و از زندان به بستان ... و از عذاب مقیم به جنات نعیم . (جهانگشای جوینی ج 1 ص 15). می گفت الحمدﷲ که از آن عذاب الیم برهیدم و بدین نعمت مقیم برسیدم . (گلستان ).
او کمان قد است و تیر اندر کمان دارد مقیم
می رود همواره بر آن راست چون تیر از کمان .

سلمان ساوجی .

- مقیم شدن ؛ دائم شدن . پیوسته گردیدن . همیشگی بودن :
چون عنایاتت شود با ما مقیم
کی بود بیمی از آن دزد لئیم .

مولوی .

- مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ دائم شدن . دائمی شدن . همیشگی گردیدن . پیوسته شدن :
از پی خرمی باغ ثنا
باز باران جودگشت مقیم .

ابوحنیفه ٔ اسکافی (از تاریخ بیهقی چ فیاض ص 381).

|| برپادارنده . اقامه کننده . ج ، مقیمین : رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی ربنا وتقبل دعاء ربنا اغفرلی ولوالدی وللمؤمنین یوم یقوم الحساب .(قرآن 40/14 و 41). || ثابت و پابرجای . (آنندراج ). ملازم و ثابت قدم . (ناظم الاطباء). || آنکه کجی را راست کند. (ناظم الاطباء) (از منتهی الارب ). و رجوع به اقامة شود.

توانا

در پهلوی " مانش " برا بر نسک فرهنگ کوچک زبان پهلوی نوشته مکنزی با برگردان خانم مهشید میرفخرایی.

مانا

برپاکننده