قاطیغوریاس . (معرب ، اِ) مقولات عشرة. (اساس الاقتباس چ دانشگاه ص 34). واضع منطق افتتاح این علم به ایراد ذکر اجناس عالیه کرده است که آن را مقولات عشره خوانند و هر چند رأی متأخران آن است که به سبب آنکه تعیین طبایع کلیات چه عالی و چه سافل و اشارت به اعیان موجودات چه جوهر و چه عرض ، تعلق به صناعت منطق ندارد، و تحقیق مسائل این نوع بر منطقی نیست ، اشتغال به این مباحث در منطق محض تعسف و تکلف باشد. اما شبهت نیست که صناعت تحدید و تعریف و اکتساب مقدمات قیاسات بی تصور مقولات که اجناس عالیه اند و تمیز هرمقوله از مقوله های دیگر ممتنع باشد و نیز وقوف بر این فن اقتدار بر ایراد امثله و نظایر در هر مسئله به سهولت که اسهل طرق ایضاح آن است فائده دهد. پس از این جهت نکت و قواعد این فن را بر سبیل نقل و حکایت ذکر کرده اند از جهت ارشاد مبتدی و حواله ٔ طالب تحقیق ،خود با کتب اهل این صناعت باشد و اﷲ الموفق . جمهور حکماء بر آن متفق اند که معظم ماهیاتی که عقول و اذهان را به آن احاطتی تواند بود در تحت این ده مقوله محصور است . و بیرون اموری معقول که عامتر از این مقولات باشد و لازم اکثر ماهیات بود، مانند وجود، وجوب و امکان ، و یا چیزهائی که مبادی و نهایات بعضی انواع بودمانند وحدت و نقطه و آنک هر یکی از آن نوع حقیقی اندولیکن در تحت جنس منطقی نیامده اند چیزی دیگر از اعیان موجوداتی که به دلالت لفظی در ذهن متمثل تواند شد،از این مقولات خارج نیفتد و اعتماد در حصر این مقولات در این ده جنس هرچند در آن سخن بسیار گفته اند، بر استقراء است ، و بیان آنکه وجود جنسی عام نیست این ده مقوله را آن است ، که تصور این معانی با شک در وجود آن ممکن است ، و تصور ماهیت بی تصور تمامی ذاتیات ناممکن ، پس اگر وجود، جنس این معانی بودی تصور آن با شک در وجود ممکن نبودی . و نیز عقل علتی و سببی نطلبد لون بودن سواد را و شکل بودن مثلث را، و موجود بودن سواد و مثلث را علتی و سببی طلبد، پس اگر موجود، جنس بودی حکم او در عدم احتیاج به علت حکم دیگر اجناس بودی . و نیز جنس بر انواع و اشخاص که در تحت او باشند بتواطی محمول بود و وجود بر موجودات به تشکیک محمول بود چه موجود به خود از موجود به غیر و قائم بذات خوداز قائم بغیر و موجود قار از موجود غیرقار، به وجود، اولی باشند، پس وجود جنس این مقولات نبود بل از قبیل لوازم باشد. (اساس الاقتباس چ دانشگاه ص 34 و 35).
مقولات عشر عبارت است از مقوله ٔ جوهر رجوع به اساس الاقتباس ص 35 و 36 شود. و مقولات نهگانه ٔ عرض : 1- مقوله ٔ کم . رجوع به اساس الاقتباس ص 39 به بعد و قارالذات شود. 2- مقوله ٔ کیف . 3- مقوله ٔ مضاف (اساس الاقتباس ص 46). 4- مقوله ٔ وضع. (اساس الاقتباس ص 49). 5- مقوله ٔ این . 6- مقوله ٔ متی . رجوع به اساس الاقتباس ص 50. 7- مقوله ٔ جده . 8و 9- مقوله ٔ ان یفعل و ان ینفعل . (اساس الاقتباس ص 51).
قاطیغوریاس .(اِخ ) کتاب اول از حکمت ارسطو درباره ٔ مقولات عشر که فرفریوس و فارابی آن را تفسیر کرده اند و دکتر زنکر آن را از روایت اسحاق بن حنین با متن یونانی و مقدمه به لغت لاتینی منتشر ساخته . این کتاب در لایپزیک به سال 1846 م . طبع شده است .
