عمارت کلاه فرنگی

عمارت کلاه فرنگی (تهران). کلاه فرنگی، عمارت (تهران)
ساختمانی مربوط به تاسیسات قدیم رادیو در تهران. این عمارت در خیابان دکتر شریعتی نرسیده به پل سیدخندان، مقابل خیابان شهید قندی، بین ساختمان های وزارت پست و تلگراف و تلفن و ساختمان مخابرات ایران واقع شده است. ساخت بنا در سال ۱۳۰۳ش به اتمام رسید و در 3 اسفند 1306 به طور رسمی افتتاح شد. ساخت عمارت رادیو ایران نیز در سال ۱۳۱۷ش شروع و در 4 اردی بهشت 1319 افتتاح شده است . معمار آن، احتمالاً ابراهیم معمارباشی (از معماران وزارت پست و تلگراف در اواخر قاجار)و معمار عمارت رادیو ایران نیز احتمالاً پل آبگار و پیمان کار آن شرکت هوختیف آلمانی بوده است .
بی سیم قصر (عمارت کلاه فرنگی) در محوطه ای در حدود ۱۷/۵ هکتار قرار گرفته است . مساحت کل زمین ۲۱۱۵۴۴ متر مربع و مساحت بنا ۶۵۰ متر مربع است . بنای کلاه فرنگی، چه از نظر معماری و چه از نظر عملکرد آن ، در شمار بناهای سال های اولیۀ دورۀ پهلوی اول قرار می گیرد که بیش تر اقتباسی از سبک های معماری غربی است . بنای این عمارت از سه قسمت تشکیل شده: 1. پایه یا ریشۀ بنا(شامل عناصر عمودی، قرنیز ها و پایه ستون ها)؛ 2. بدنه یا تنۀ بنا(شامل تمامی عناصری که بین پایه و تاج بنا قرار گرفته اند)؛ 3. تاج بنا: مهم ترین عنصر این بخش، گنبدی است که به خاطر شکل خاص آن،کل بنا با عنوان «عمارت کلاه فرنگی» شناخته می شود. وجه تسمیه ی این نامگذاری ساختمان،شباهت گنبدش بهکلاه هایی است که در زمان رضاخان از اروپا و خاصه فرانسه به عنوان کلاه شاپو یا کلاه فرنگی وارد می شد.
بنای بی سیم قصر دارای نمایی متقارن است، اما در طراحی پلان ها این تقارن رعایت نشده. ورودی بنا محور این تقارن است و کلاه فرنگی در محل تقاطع محورهای تقارن پلان قرار گرفته و به طور کلی، سلسله مراتب نما بدون توجه به پلان پشت آن صورت گرفته است. ورودی بنا در ضلع غربی واقع شده و سردری مزین دارد. ورودی در مرکز نمای غربی قرار گرفته و این نما شامل تزئینات حجاری، گچ بری و نما آجر است. در هر طرف ورودی سه ردیف پنجره تعبیه شده. نماهای جنوبی و شمالی هم هر کدام سه ردیف پنجره دارند. جزء اصلی سازۀ بنا و همچنین عنصر اصلی تزئینی این ساختمان، آجر است. نماسازی قاب های پنجره ها و ورودی ها به صورت نیم دایره خودنمایی می کند که از مشخصه های بارز معماری دوره قاجار است. در نمای غربی، بالای برخی از پنجره ها، گچ بری هایی به صورت نقوش اسلیمی دیده می شوند. تزئینات سنگی کنار ورودی شمالی هم چشمگیر است. جز سنگ بری، منبت کاری هم در تزئین بنا نقش مهمی دارد.
در فضاهای داخلی، عنصر تزئینی خاصی به چشم نمی آید. پله ها سنگی، نما غالباً آجری، نقش برجسته ها گچی، ابزارها آجری، پنجره ها چوبی و پوشش بام به صورت فلزی و شیب دار است. بعدها واحتمالا در سال ۱۳۱۶، در قسمت شرقی بنا الحاقاتی اضافه شده است. از زمان افتتاح ساختمان بی سیم کلاه فرنگی(یعنی ۱۳۰۳)تا زمان آغاز به کار رادیو در ایران، مهم ترین اتفاقاتی که با این بنا و تشکیلات بی سیم آن در ارتباط بوده، این موارد است: برافراشته شدن اولین دکل مخابراتی ۱۲۰ متری موج بلند (سال ۱۳۰۳)؛ تاسیس مدرسۀ بی سیم کل قشون برای تربیت کارمندان فنی مخابرات (از اوائل سال ۱۳۰۴)؛ نصب دستگاه ۲۰ کیلوواتی موج بلند (نیمۀ دوم سال 1304)؛ افتتاح دستگاه ۲۰ کیلوواتی موج بلند و اعلام آن به دیگر کشورها (ششم اردیبهشت ۱۳۰۵)؛ نصب و راه اندازی دستگاه های بی سیم در شهرهای تبریز، مشهد، شیراز، کرمان، خرمشهر و کرمانشاه (از سال ۱۳۰۴ تا اواسط سال ۱۳۰۵)؛ خرید دو دستگاه موج بلند از شرکت های فرانسوی از طریق مناقصه (سال ۱۳۰۷)؛ جداسازی مرکز فرستنده و مخابرات از مرکز گیرنده، بعد از افتتاح دستگاه موج کوتاه توسط وزیر پست و تلگراف و تلفن(سال ۱۳۰۹). این ساختمان در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شماره یثبت ۲۶۹۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع:
magiran.com/n2901881 http://yon.ir/h0hKp