درای

درای . [ دَ ] (اِ) درا. زنگ و جرس . (برهان ). جرس . (از دهار) (جهانگیری ) (از منتهی الارب ). زنگی که بر گردن شتر بندند. (اوبهی ). جرس و آنچه به گردن شتر بندند. (شرفنامه ٔ منیری ). زنگ و جرس ، و آن چیزی است که به گردن شتر و استر و اسب سرهنگ قافله بندند تا صدا کند و باقی حیوانات به صدای او روند و مردم گم شده سر به آواز او آیند. از موقع استعمال آن معلوم می شود که غیر جرس است و بینهما نسبت عموم و خصوص است ، پس جرس عام بود، و با لفظ بستن مستعمل است . (آنندراج ). طباله و درای و طباله غیر جرس است .(از السامی فی الاسامی ). زنگله . جُلجُل :
ز بس های و هوی و جرنگ درای
به کردار طهمورثی کرنای .

فردوسی .

درفش شهنشاه با کرنای
ببردند با ژنده پیل و درای .

فردوسی .

بکوشید چون من بجنبم ز جای
شما برفرازید سنج و درای .

فردوسی .

ز آواز شیپور و زخم درای
تو گفتی برآید همی دل ز جای .

فردوسی .

کامگاری کو چو خشم خویشتن راند به روم
طوق زرین را کند در گردن قیصر درای .

منوچهری .

ز کوس و ز زنگ درای و خروش
ز شیپور و از ناله ٔ نای و جوش .

اسدی .

خروش درای وغو نای و کوس
برآمد ز ایرانیان بر فسوس .

اسدی .

بفرمود تا هر بوق و کوس و دهل که داشتند و صنج ودرای و اسفید مهره یکباره بزدند، چنانکه از آن آوازعالم بتوفید. (اسکندرنامه نسخه ٔ سعید نفیسی ).
درای هجو درآویختم ز گردن خر
که تا شود خرخمخانه استر عللو.

سوزنی .

درآینده هر سو درای شتر
ز بانگ تهی مغز را کرد پر.

نظامی .

گلوی خصم وی سنگین درای است
چو مغناطیس از آن آهن ربای است .

نظامی .

نیاز باید و طاعت نه شوکت و ناموس
بلند بانگ چه سود و میان تهی چو درای .

سعدی .

تا بار دگر دبدبه و کوس بشارت
و آواز درای شتران بازشنیدیم .

سعدی .

ور بانگ مؤذنی برآید
گویم که درای کاروانست .

سعدی .

آواز درای می آمد چنانک مرا وهم می شد.
(انیس الطالبین ).
گران خیزند همراهان بی پروای من ورنه
ره خوابیده را بیدار می سازد درای من .

صائب (از آنندراج ).

زند به نغمه ٔ داود طعنه صوت و صدایش
زمانه بر گلوی هر خری که بسته درایی .

کلیم (از آنندراج ).

- آواز درای ؛ بانگ درای :
اسب او با کوس آموخته تر
ز اشتر پیر به آواز درای .

فرخی .

- اشتردرای ؛ درای شتر. زنگ شتر. رجوع به اشتردرای در ردیف خود شود.
- زرین درای ؛ درای زرین . طباله ٔ طلایی :
به زرین ستام و جناغ پلنگ
به زرین درای و جرسها و زنگ .

فردوسی .

سفرکرده ٔ این سپنجی سرای
چنین بست بر ناقه زرّین درای .

ملا عبداﷲ هاتفی (از آنندراج ).

- هندی درای ؛ درای هندی :
خروشیدن کوس با کرنای
همان زنگ زرین و هندی درای .

فردوسی .

از آوای شیپور و هندی درای
تو گفتی سپهر اندرآمد ز جای .

فردوسی .

برآمد غو بوق و هندی درای
بجوشید لشکر بدان پهن جای .

فردوسی .

ز بس ناله ٔ کوس با کرنای
چرنگیدن و زنگ هندی درای .

فردوسی .

ببردند پیلان و هندی درای
خروش آمد و ناله ٔ کرنای .

فردوسی .

به شهر اندرون کوس با کرنای
خروشیدن زنگ و هندی درای .

فردوسی .

خروش آمد و ناله ٔ کرنای
دم نای سرغین و هندی درای .

فردوسی .

جهان شد پر از ناله ٔ کرنای
زنالیدن سنج و هندی درای .

فردوسی .

چو آمد به گوش اندرش کرنای
دم بوق و آوای هندی درای .

فردوسی .

به ابراندر آمد دم کرنای
چرنگیدن گرز و هندی درای .

فردوسی .

تو گفتی بجوشید هامون ز جای
ز نالیدن زنگ و هندی درای .

(از لغت نامه ٔ اسدی ).

|| پتک آهنگران که به عربی مطرقه خوانند. (برهان ) (از جهانگیری ). به این کلمه معنی پتک (خایسک مطرقه ) داده اند و شاهدیگانه بیت ذیل از فردوسی است . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
از آن پوست کآهنگران پشت پای
بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه آن بر سرنیزه کرد...

فردوسی .

درای . [ دَ ] (نف ) مخفف دراینده . گوینده . (یادداشت مرحوم دهخدا).
- خیره درای ؛ هرزه درای . گزافه گوی . رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- ژاژدرای ؛ یاوه گوی . ژاژخای . رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- لک درای ؛ بیهوده گوی . هرزه درای . رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- هرزه درای ؛ پوچ گوی . هرزه گوی . یاوه گوی :
ز بس که می بگدازد تنم به غصه و درد
بجان رسیدم ازین شاعران هرزه درای .

سپاهانی (از شرفنامه ٔ منیری ).

رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- یافه درای ؛ هرزه گوی .یاوه گوی . رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.

درای . [ دَ] (اِ) ریشه ٔ دراییدن . گفتگو. (برهان ). مکالمه . (ناظم الاطباء). || ماضی گفتن ، یعنی گفت . (از برهان ) (جهانگیری ). || (فعل امر) امر بر گفتن ، یعنی بگو. (از برهان ) (از جهانگیری ). || (نف ) سرکننده ٔ سخن . (برهان ). آغازنده و شروع کننده در سخن . (ناظم الاطباء). || آوازکننده . (شرفنامه ٔ منیری ). || (اِ) سخن سر کردن . (برهان ). || آغاز و مقدمه و دیباچه ٔ هر کلام . (ناظم الاطباء). || آواز و بانگ :
زگردون به گردون شده بانگ و جوش
جهان از درای جرس پرخروش .

اسدی .

زنگ کاروان

گرم کردن