کلمه جو
صفحه اصلی

امام محمد باقر

فرهنگ فارسی

محمد بن علی بن حسین بن علی علیهم السلام امام پنجم شیعه امامیه اثنا عشری .

لغت نامه دهخدا

امام محمد باقر. [ اِ م ُ ح َم ْ م َدِ ق ِ ] ( اِخ ) محمدبن علی بن حسین بن علی ( ع ). امام پنجم شیعه امامیه اثناعشری. رجوع به محمد... شود.

دانشنامه آزاد فارسی

اِمام محمّد باقِر (ع) (مدینه ۵۷ ـ ۱۱۴ق)
(ملقّب به باقر یا باقرالعلوم و مکنّی به ابوجعفر) شهرت محمد بن علی بن حسین، امام پنجم از امامان دوازده گانۀ شیعیان، و معصوم هفتم از چهارده معصوم، فرزند امام زین العابدین (ع) و فاطمه، دختر امام حسن مجتبی (ع)، بود. در واقعۀ کربلا چهارساله بود، و ۳۷ سال از زندگی پدرش را درک کرد. دورۀ امامتش با حکومت پنج تن از خلفای اموی هم زمان بود. در امامت وی، انقلاب ها و شورش هایی در سرزمین های اسلامی در اثر ستم های بنی امیه و بروز اختلاف در داخل خاندان اموی، دستگاه خلافت را مشغول و تا اندازه ای از تعرّض به اهل بیت دور کرد. از سوی دیگر، واقعۀ کربلا و فداکاری اهل بیت در راه دین، مسلمانان را مجذوب و علاقه مند به آنان کرده بود. این عوامل، مردم و به ویژه شیعیان را برای فراگرفتن احکام الهی و فقه اسلامی به سوی مدینه و حضور امام باقر (ع) سرازیر کرد، و این فرصتی برای نشر معارف اسلامی برای آن حضرت به وجود آورد که برای هیچ یک از پیشوایان گذشتۀ اهل بیت میسر نشده بود. از این رو، دورۀ زندگی امام بیشتر در شهر مدینه به نشر معارف اسلامی و ارشاد شیعیان و تربیت شاگردان گذشت. در این دوره، به سبب آن که منع نگارش حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز لغو شده بود، فقه و حدیث رونق گرفت و دانش امام باقر (ع) و نیز فرزندش امام صادق (ع)، بر همگان آشکار شد و اصول و مبانی کلام و فقه و دیگر معارف دینی شیعه، تدوین و توسط راویان و شاگردان ایشان به عالم اسلامی پراکنده شد و بدین وسیله فقهای بزرگی در مدینه ظهور کردند. بسیاری از مجتهدان و مؤسسان مذاهب فقهی دیگر نیز از امام باقر (ع) بهره برده اند، و به همین سبب بود که به لقب باقر یا باقرالعلوم (به معنای شکافندۀ دانش ها) مشهور شد. در کتب رجال شیعه، نام های راویان امام باقر (ع) ثبت شده، و ازجمله شیخ طوسی نام ۴۶۶ تن از آن ها را برشمرده است. از معروف ترین راویان آن حضرت می توان از جابر بن یزید، ابان بن تغلب، ابوحمزۀ ثمالی، حمران بن اعین، محمد بن مسلم ثقفی، زرارة بن اعین، معروف بن خربوذ، برید العجلی، ابوبصیر اسدی، و فضیل بن یسار نام برد. آنچه از امام باقر (ع) روایت شده است، فصول عمدۀ فقه تشیع را تشکیل می دهد و در همۀ زمینه های علوم اسلامی، اعم از تفسیر و علوم قرآنی، فقه، کلام، اخلاق، تاریخ، سیره و جهان شناسی است. همچنین، تعداد زیادی روایت نیز از حضرت باقر (ع) نقل شده که وی به واسطۀ پدرانش از پیامبر (ص) نقل کرده است. اغلب روایات منقول از امام باقر (ع) در کتب اهل سنّت از این قبیل است. وی در مسائل سیاسی براساس ملاک های و مبانی خود موضع گیری می کرد و در برخورد با مسائل اجتماعی و سیاسی، به ارشاد پیروان و گاهی سران حکومت می پرداخت. البته به سبب وضع خاصی که بعد از شهادت امام حسین (ع) پدید آمد، امام باقر (ع) بیشتر روش تقیه را پیش گرفت و به تبیین مبانی نظری خود در قالب درس پرداخت. بنابر مشهورترین اقوال، امام باقر (ع) توسط ابراهیم بن ولید بن عبدالملک، برادرزادۀ هشام خلیفۀ اموی، مسموم شد و به شهادت رسید. برخی منابع، تاریخ شهادت او را سال های ۱۱۳، ۱۱۶، ۱۱۷ و ۱۱۸ق نیز نقل کرده اند. در ماه و روز رحلت آن حضرت نیز اختلاف است. به روایت شیخ مفید و طبرسی، امام باقر (ع) از سه همسر خود دارای پنج پسر و دو دختر به این نام ها بوده است: جعفر (امام صادق (ع))، عبدالله، ابراهیم، عبیدالله، علی، زینب و ام سلمه.


کلمات دیگر: