داریوش شایگان

داریوش شایگان (زاده ۴ بهمن ۱۳۱۳ در تهران - درگذشته ۲ فروردین ۱۳۹۷ در تهران) فیلسوف، هندشناس، نویسنده و شاعر ایرانی بود که آثار او به دو زبان فارسی و فرانسوی موجود است. بیشتر نوشته های شایگان به زبان فرانسوی و در حوزه فلسفه تطبیقی است. نوشته های فرانسوی وی در کتاب های درسی فرانسه چاپ می شود.
داریوش شایگان با رمان سرزمین سراب ها، برنده جایزه انجمن نویسندگان فرانسه شد.
داریوش شایگان در سیزده بهمن ۱۳۱۳ در تهران زاده شد. پدرش شیعه و بازرگان تبریزی و مادرش سنی و از اهالی گرجستان بود. مادر و خاله شایگان به زبان گرجی و پدر و مادر شایگان به زبان ترکی با یکدیگر صحبت می کردند. دایه ای شایگان روس بوده و با او به زبان روسی حرف می زد. پدر شایگان اصرار داشت که با پسرش فارسی سخن بگوید. همچنین شایگان در مدرسه فرانسوی زبان سن لوئی تهران، زبان فرانسوی آموخت. وی در این مدرسه با ارامنه، آشوری ها و یهودیان هم آشنا شد. این مدرسه از سوی کشیشان لازاری اداره می شد.
وی در سال ۱۳۲۹ در نخستین سفر خود، به ایتالیا و سپس سوئیس رفت و سرانجام رهسپار پاریس شد. پس از این سفر، شایگان، بدون به پایان رساندن دبیرستان در ایران، و در پانزده سالگی رهسپار انگلستان شد. سپس پس از چهار سال به ژنو رفت تا پزشکی بخواند. اما پس از یک ترم انصراف داد و به شناخت بیشتر علوم انسانی و هنر و ادبیات پرداخت.
وی به وسیله ژان هربر با استادان هند آشنا شد و سپس به مدت دو سال، به کلاس های زبان سانسکریت هانری فرای رفت. در بازگشت به تهران با برهمن ایندوشکر، استاد زبان سانسکریت دانشگاه تهران، آشنا شد. او دو سال و نیم نزد او زبان سانسکریت و ادبیات هند خواند. با تلاش برهمن ایندوشکر، زمانی که می خواست ایران را ترک کند، شایگان تدریس سانسکریت در دانشگاه تهران را در ۲۵ سالگی آغاز کرد. در همان زمان به واسطهٔ سید حسین نصر با هانری کوربن آشنا شد و پژوهش گسترده ای دربارهٔ فلسفه هندی آغاز کرد که در سال ۱۳۴۶ در قالب کتابی دوجلدی با عنوان ادیان و مکتب های فلسفی هند منتشر کرد. او پیش از انتشار این کتاب یک دوره «استغراق و مراقبه» را پس از اقامت در ژنو در ایران گذرانده بود. شایگان از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۵ پژوهش های خود را دربارهٔ فلسفه هند آغاز و با پژوهش تطبیقی دربارهٔ اسلام و هند به پایان رساند.

داریوش شایگان (زادهٔ ۱۳ بهمن ۱۳۱۳ در تهران – درگذشتهٔ ۲ فروردین ۱۳۹۷ در تهران) فیلسوف و اندیشمند ایرانی.
• «من فیلسوف نیستم. من متفکری آزادم.»• «پیر که می شوی و احساس می کنی به اواخر عمرت نزدیک شده ای، عشق دوران بچگی و جوانی سراغت می آید.»• «مجموعه شاعرانِ ایران در ذهنِ ایرانی ها منظومه ای ساخته اند که باوجود تفاوت زمانی هفتصد ساله با شاعری مانند حافظ هیچ گاه متوجه این تفاوت زمانی نیستیم و با آن ها رابطه ای عبادی و فراسویی داریم.»• «من شاعر نبودم، اما شاعران را خیلی دوست دارم. البته شاعران ایران که معلوم است، خیام و حافظ و مولوی و اخیراً هم خیلی به سعدی علاقه مند شده ام که یکی از بزرگان ماست و من معتقدم به او بی انصافی شده و تحت الشعاع دیگران قرار گرفته است. بله من از بودلر خیلی چیز یادگرفتم مخصوصاً دربارهٔ شهر. والتر بنیامین یک کتاب دارد دربارهٔ بودلر که می گوید بودلر واقعاً شاعر مدرنیته است. از شاعران ایران با سپهری دوست بودم و با کمک خودش اشعارش را به فرانسه ترجمه کردم.»• «ما ایرانی هستیم و همیشه ایران از قدیم امپراتوری بوده؛ همچنین همیشه بین تمدن های بزرگ بوده است، یعنی همواره یک نگاه به آسیای دور داشته و یک نگاه هم به بین النهرین و غرب. از این رو ایرانی ها همیشه بین دو دنیا قرار داشتند و پل ارتباطی بوده اند. این عجیب است که امپراتوری های ایران همه پل ارتباطی بوده اند. مثلاً امپراتوری هخامنشی، از هند هست تا آسیای میانه و یونان و این نقش را امپراتوری های دیگر مثل اشکانیان و ساسانیان هم کم و بیش بازی کرده اند. پس رسالت تاریخی ایرانی ها این است که در ارتباط فرهنگ ها پیشقدم شوند.»• «من دایم در تحولم، فکرم ایستا نیست. البته در ایران پذیرش «تحول فکری» برای هموطن های ما بسیار مشکل است، برای همین هنوز حافظ و مولوی می خوانیم و هنوز بزرگ ترین متفکران ما مربوط به صدها سال پیش هستند. برای من خیلی عجیب است که هنوز بزرگ ترین متفکران ما، شاعران مان هستند و تازه جدیدترین شان که حافظ باشد هفتصد سال با ما فاصله دارد. البته نه اینکه اینها آدم های بزرگی نباشند، سوءتفاهم نشود.»• «من خودم همیشه گاندی را دوست داشتم. او را انتخاب کردم چون آدمی است که فکر می کند، هر وسیله ای توجیه کننده هدف نیست. یعنی نمی توان گفت چون هدف والایی دارم، می توانم از هر وسیله ای استفاده کنم. باید بین هدف و وسیله، نوعی تطابق و تجانس کیفی وجود داشته باشد، مثلاً نمی توان از راه کشتن به نتیجه خوب رسید.»• «در یک دوره ای آدم اصلاً نمی تواند سیاسی نشود، چرا که همه چیز سیاسی است. یک زمانی می شد از سیاست دور ماند. مثلاً قبل از انقلاب من هیچ وقت چپ نبودم، که آن هم دلیل دارد: مادر من از خانواده قدیم گرجی بود که بلشویک ها آنها را نابود کرده بودند، این بود که ما از بچگی ضدبلشویک بار آمدیم. بالاخره اینها همه روی آدم تأثیر می گذارد…»• «مسئله دیگر ما این است که ذهنیت ایرانی هنوز که هنوز است اسطوره ای است. برای همین هنوز بزرگ ترین متفکران ما فردوسی، حافظ، مولوی و سعدی اند. انگار همه جواب ها را قدما داده اند و انسان فرزانه امروز، تنها باید آن جواب ها را بیابد، پس ما آزادانه فکر نمی کنیم و مسئله ای طرح نمی کنیم. من به این مسایل اندیشیده ام و پروژه من همیشه اپیستومولوژیک بوده است، یعنی طریقه شناخت، طریقه فکر کردن. اینکه ایرانی ها چطور فکر می کنند، آلمانی ها، انگلیسی ها و فرانسوی ها چطور. درست است که یک فرهنگ مشترک اروپایی وجود دارد اما تفاوت هایی در تفکر ملت های بزرگ اروپا هست. آلمانی ها جنبه متافیزیکی دارند، انگلیسی ها خیلی تجربی اند و فرانسوی ها خیلی دیالکتیسین هستند. به ایرانی ها که فکر می کردم، دیدم مسایل من، همه از خودم و از تناقضاتی که همه مان داریم بیرون آمده است.»• «در ایران ترجمه ها آنقدر در هم ریخته است که حتی اصطلاحات یکی نیستند. مترجمان خوب هم کم هستند.»• «متفکران ما همه نسخه می نویسند و به دست ما می دهند، پیش از آنکه بیماری را تشخیص و نشان دهند.»• «زمانی که به فارسی می نویسید، باید کوک های ذهنی تان را عوض کنید… اما من دوست دارم سبک ساده و روان به کار ببندم تا مخاطبان منظورم را به سادگی درک کنند. فکر می کنم علت این امر این باشد که من به زبان های دیگر مثل فرانسه و انگلیسی نیز نوشته ام. وقتی شما به زبان های اروپایی می نویسید، نمی توانید زیاد لفاظی کنید و باید مطالب را فشرده تر و روشن تر بنویسید. در نتیجه وقتی به فارسی می نویسم، از ایجاز و صراحت بهره می گیرم.»• «من خودم را فیلسوف نمی دانم. من خودم را یک متفکر آزاد می دانم، زیرا در فرهنگ های مختلف سیر و سلوک کرده ام.»• «امروز جوانان ایرانی خیلی تفاوتی با جوان های سایر نقاط دنیا ندارند. وقتی با آنها صحبت می کنید، می بینید که دغدغه های فکری شان وسیع تر از مسائل کنونی ایران است.»• «مرگ برای آدم مدرن امروز هم چنان یک مسئله است چون نسبت به آنچه با آن می آید ناآگاه است و همین ناآگاهی است که دلشوره و اضطراب می آورد. اما می توان همه این نگرانی ها را هم کنار زد و خیامی زندگی کرد و دم را غنیمت شمرد. من به چنین نگاهی بسیار اعتقاد دارم و خیامی ام. می توان هم چون خیام و رواقیون، با مرگ بسیار راحت کنار آمد. البته آن هایی که اهل عرفان هستند، معتقدند که اگر به مقام فنا فی الله و بقا بالله برسید، جاویدان شده اید اما من نه عارفم و نه به حد مولانا رسیده ام.»• «اصلاً نمی خواهم جوان شوم. در این سن افق ها برایم بازند اما در جوانی اصلاً افقی گشوده نیست. در یک گردابی به سر می بری که نمی دانی چه می شود و به کجا خواهی رسید. به محض این که به سن ما برسید گویی سناریو را یک بار خوانده اید. می دانید آخرش چیست. تکرار دوباره صحنه ها حوصله می خواهد. این که جوانی بازگردد و درس بخوانم و آینده ام چه بشود و ….. این که آن ترس ها و دلهره ها باز تکرار شوند برایم هولناک است….. در سنین ۵۵–۶۰ دلهره ها و اضطراب ها می رود. چرا باید به دوره دلهره ها و اضطراب ها بازگشت؟»• «شاید تنها آرزوی من که شخصی هم نیست این باشد که وضعیت مملکتم بهتر شود. ایران را دوست دارم و فکر می کنم مردم ما سزاوار تغییر شرایطند.»• «آنچه که به آن معنویت می گویند، الزاماً دینی خاص نیست. معنویت حضوری در دنیاست که از عمق وجود انسان نشئت می گیرد و تا دنیا دنیاست، این ساحت انسان وجود خواهد داشت.»• «در جستار نویسنده آزادتر است و می تواند یک مسئله را بیان و آن مسئله را جزیی لاینفک از جهان بینی خودش کند. یعنی در جستار نوعی آفرینش صورت می گیرد.»• «تمدن های آسیایی خواه ناخواه مقهور نیروی نابود کننده ای هستند که در صدور و تکوینش کوچکترین دخالتی نداشته اند. علت این که این جریان یعنی نیهیلیسم در متن تمدن غربی متحقق گشت به تدریج قوت یافت و سرانجام جهان گیر شد تصادفی نیست. زیرا نطفهٔ این دگرگونی از همان آغاز طلوع این تفکر در دوگانگی مضمر در ساخت بنیادی اش نهفته بوده است. آگاهی یا ناآگاهی تمدن های آسیایی از ماهیت تفکری که بر آنان تسلط یافته است در سرنوشتشان مؤثر است. حتی اگر معتقد باشیم نیهیلیسم مصنوع ذهن متفکران خیال پرداز است باز مطرح کردن آن برای ما ضروری است.»