بنیچه

بُنیچه
روشی خاص برای اخذ مالیات و سربازگیری که به ویژه در دوره صفویه و قاجاریه در ایران معمول بوده است. این اصطلاح ظاهراً از کلمۀ «بنه» که واحد تقسیم مالیات در روستاها بوده اخذ شده است. اخذ مالیات در روستاها به عهده کدخدا و در شهرها به عهده اصناف و کلانتر شهر بوده است. بنیچه در سربازگیری روش تشخیص و تعیین تعداد سربازان در هر محل و ناحیه بوده و صاحب منصبان سربازگیری دفترهایی داشتند که براساس آن این تعداد را تعیین می کردند. این شیوه با تصویب قانون نظام اجباری در ۱۳۰۴ ش ملغی شد.

[ویکی فقه] بُنیچه ، نظامی خاص برای اخذ مالیات و روش سربازگیری که ظاهراً از عصر ایلخانیان تا آخر دوره قاجاریه در دستگاه دیوانی ایران برقرار بوده است .
برخی بنیچه را مشتق از کلمه «بُنه »، به معنی «جفت » می دانند. بنه واحد تقسیم مالیات در روستاها بود و در اصطلاح کشاورزان به مقدار زمینی اطلاق می شد که با یک جفت گاو می توانستند آن را شخم بزنند. برخی نیز آن را مشتق از «بن » به معنای ریشه دانسته اند.
کاربرد بنیچه
اصطلاح بنیچه در دو مورد خاص به کار می رفت :. ارزیابی مالیات کلی و دسته جمعی یک روستا که بر مبنای آن روستاییان مالیات تعیین شده را میان خود سرشکن می کردند و سهمیه خود را توسط صاحب بنیچه که معمولاً رئیس ده یا یکی از مالکان عمده بود، به دولت می پرداختند. اهالی هر روستا مکلف بودند که از محل بنیچه ، برخی خدمات دیگر نیز برای دولت انجام دهند. (A. K. S.، ص۷۶). نظام خاص سربازگیری . به این معنی که هر روستا متعهد بود عده معینی از جوانان محلی را برای خدمت سربازی تحویل حکومت دهد. در این روش با مأخذ قرار دادن بنیچه مالیاتی هر واحد جغرافیایی ، سهمیه سربازان آنجا را تعیین می کردند. هزینه سفر سرباز تا محل اردوگاه و هزینه زندگی خانواده او در مدت سربازی بر عهده صاحب بنیچه بود.
← تاریخ بنیچه بندی
(۱) تحویلدار، حسین ، جغرافیای اصفهان ، به کوشش منوچهر ستوده ، تهران ، ۱۳۴۲ش .(۲) حکمت یغمایی ، عبدالکریم ، «بنیچه جندق و بیابانک »، یغما، به کوشش ایرج افشار و قدرت الله روشنی زعفرانلو، تهران ، ۱۳۷۰ش ، شم۳۲.(۳) دولت آبادی ، یحیی ، حیات یحیی ، تهران ، ۱۳۶۱ش .(۴) رشیدالدین فضل الله ، تاریخ مبارک غازانی ، به کوشش کارل یان ، هارتفرد، ۱۳۵۸ق /۱۹۴۰م .(۵) سدیدالسلطنه ، محمدعلی ، بندرعباس و خلیج فارس ، به کوشش احمد اقتداری ، تهران ، ۱۳۴۲ش .(۶) شریف کاشانی ، محمدمهدی ، واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان ، تهران ، ۱۳۶۲ش .(۷) ضرابی ، عبدالرحیم ، تاریخ کاشان ، به کوشش ایرج افشار، تهران ، ۱۳۵۶ش .(۸) فلور، ویلم ، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سرّی ، تهران ، ۱۳۶۵-۱۳۶۶ش .(۹) قائم مقامی جهانگیر، تاریخچه سربازگیری در ایران ، بررسیهای تاریخی ، تهران ، ۱۳۴۶ش ، س ۲، شم۲.(۱۰) قائم مقامی جهانگیر، یکصد و پنجاه سند تاریخی ، تهران ، ۱۳۴۸ش .(۱۱) گلبن ، محمد، «کتابچه مطالب لازمه توپخانه مبارکه »، بررسیهای تاریخی ، تهران ، ۱۳۴۷ش ، س ۳، شم۱.(۱۲) گیلان شاه ، امیر، «تاریخچه سربازگیری »، قشون ، تهران ، ۱۳۰۴ش ، س ۴، شم۱۸.(۱۳) مستوفی ، عبدالله ، شرح زندگانی من ، تهران ، ۱۳۴۱ش .(۱۴) میرزا رفیعا، محمد رفیع ، دستور الملوک ، به کوشش محمدتقی دانش پژوه ، تهران ، ۱۳۴۸ش .(۱۵) میرزا سمیعا، تذکره الملوک ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، تهران ، ۱۳۶۸ش .(۱۶) نفیسی ، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران ، ۱۳۶۱ش .(۱۷) وزیری کرمانی ، احمدعلی ، جغرافیای کرمان ، به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی ، تهران ، ۱۳۴۶ش .(۱۸) A K S، Qajar Persia، London, ۱۹۸۷.(۱۹) Minorsky، V، introd Tadhkirat al-Mul = k، London، ۱۹۴۳.