فرس

۱ - زبان مردم فارس ( بطور اخص ) . ۲ - زبان مردم ایران ( بطور اعم ) . ۳ - زبانی که مردم ایران پس از اسلام بدان تکلم کنند دری فارسی جدید . یا فارسی باستان . یا فارسی دری . پارسی نو . یا فارسی قدیم . یا فارسی هخامنشی ۴ - گاه به زبان [ پهلوی ] اطلاق شده : [ کجا در فارسی استاد بودند هنر در فارسی گفتن نمودند ] [ بپیوستند از این سان داستانی درو لفظ غریب از هر زبانی ...] ( ویس و رامین ص ۲۷ )
معرب پارس، ایران، ایرانی، فارسی، زبان ایرانی، زبان فارسیفرس قدیم:پارسی باستان، اسب
۱ - ( صفت ) ایرانی ۲ - ( اسم ) زبان فارسی .
نام وادیی بین مدینه و دیار طی در راه خیبر که میان ضرئ واول واقع است .

(فَ رَ ) [ ع . ] (اِ. ) اسب .

فرس. [ ف َرَ ] ( ع اِ ) اسب تازی. ( بحر الجواهر ). اسب نر و ماده. ج ، اَفراس ، فُروس. ( منتهی الارب ). حیوانی اهلی است که بیشتر در سواری به کار رود. مذکر آن را حصان و مؤنث آن را حِجر گویند. ( اقرب الموارد ) :
قدم نه اول اندر شرع آنگاهی طریقت جو
چو علم هر دو دریابی فرس سوی حقیقت ران.کو سواری که شود کشته عشق
عقل داغ فرسش نشناسد؟تیر میفکن که هدف رای تست
مقرعه کم زن که فرس پای تست.فکنده عشقشان آتش به دل در
فرس در زیرشان چون خر به گل در.شاه در آن باره چنان گرم گشت
کز نفسش نعل فرس نرم گشت.رنگ و بو غماز آمد چون جرس
از فرس آگه کند بانگ فرس.در شریعت هم عطا هم زجر هست
شاه را صدر و فرس را درگه است.فرس کشته از بس که شب رانده اند
سحرگه خروشان و وامانده اند.- فرس راندن ؛ اسب تاختن و پیش رفتن :
همی راندم فرس را من به تقریب
چو انگشتان مرد ارغنون زن.برون جسته از کنده چاربند
فرس رانده بر هفت چرخ بلند.- فرس فکندن ؛ شکست دادن و اسب دشمن را از پای درآوردن.
|| مهره اسب در شطرنج که حرکت آن بر دو خط عمود بر یکدیگر است به طوری که طول یک ضلع زاویه قائمه آن دو خانه و طول ضلع دیگر سه خانه شطرنج باشد :
همه خونخوار و آزور چو مگس
همچو فرزین به کژروی و فرس.- فرس کشتن ؛ کمال جهد نمودن. ( آنندراج از فرهنگ بوستان ). شکست دادن رقیب در بازی شطرنج با ربودن مهره اسب او.
|| قطعه ای است در اسطرلاب به صورت اسب که عنکبوت را با آن بر صفایح استوار کنند. ( یادداشت به خطمؤلف ). رجوع به فرس اصطرلاب شود. || ( اِخ ) ستاره معروفی است که به خاطر شباهت شکل آن با اسب بدین نام خوانده شده است. ( از اقرب الموارد ). ستاره نیست بلکه از صور شمالی فلک است. رجوع به فرس اعظم شود. || ( ع اِ ) خرک. و آن چوبی باشد یا استخوانی که بر طنبور نصب کنند و به هندی کهرج گویند. ( از غیاث اللغات ) ( آنندراج ). این قطعه چوب یا استخوان یا عاج معمولاً در زیر سیمهای هر ساز سیم دار برای استوار کردن سیمهای آن نصب میگردد. رجوع به فرس طنبور شود.

اسب.
* فرس اعظم: (نجوم ) صورتی فلکی در نیمکرۀ شمالی آسمان.
۱. ایران.
۲. (اسم، صفت ) ایرانی، ایرانیان: ز بٲس تو نه عجب در بلاد فرس و عرب / که گرگ بر گله یارا نباشدش عدوان (سعدی۲: ۶۶۴ ).
* فرس قدیم: فارسی باستان.

/fares/ گاو نری که برای بارکشی تعلیم داده نشده باشد