هلال

هلال . [ هَِ ] (ع اِ) ماه نو و ماه دوشبه تا شب سوم یا تا شب هفتم . (منتهی الارب ) (اقرب الموارد). مهچه . ماهچه . ماه نو. (یادداشتهای مؤلف ) :
ضعیف ناشده در خدمتت قوی کی شد
هلال ناشده مه کی شده ست بدر منیر؟

عنصری .

پایش به سان دامن دیبای زرّبفت
دمّش پر از هلال و جناحش پر از جدی .

منوچهری .

پدید آمد هلال از جانب کوه
به سان زعفران آلوده محجن .

منوچهری .

به سعادت هلال جمادی الاولی را بدید و از باغ حرکت کرد. (تاریخ بیهقی ).
قارون شوی ارچند در سوءالی
خورشید شوی گرچه تو هلالی .

ناصرخسرو.

چون سوی خورشید دارد روی خویش
ماه تابنده شود خوش خوش ، هلال .

ناصرخسرو.

چو طاوس خورشید بگشاد بال
زراندودشد لاجوردی هلال .

خاقانی .

با بزمت اجتماع طرب سال و مه چنانک
از باده ٔ هلال لب ساغر آفتاب .

خاقانی .

مصطفی بر براق و دست مرا
بر هلال رکاب دیدستند.

خاقانی .

آن مه نو را که تو دیدی هلال
بدر نهش نام چو گیرد کمال .

نظامی .

گر از نعلش هلال اندازه گیرد
فلک را حلقه در دروازه گیرد.

نظامی .

شاید اگر آفتاب و ماه نتابد
پیش دو ابروی چون هلال محمد.

سعدی .

دیگر چه توقع است از ایام
چون بدر تمام شد هلالم .

سعدی .

از روی تو ماه آسمان را
شرم آمد و شد هلال باریک .

سعدی .

بیا که ترک فلک خوان روزه غارت کرد
هلال عید به دور قدح اشارت کرد.

حافظ.

ترکیب ها:
- هلال ابرو . هلال منظر. هلالی . رجوع به این مدخل ها شود.
|| ماه دو شب آخر ماه یعنی بیست وششم وبیست وهفتم ، و در شبهای غیرمذکور قمر خوانندش . || آب اندک در تک چاه . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ). || پیکان دوشاخه . (منتهی الارب ). که بدان شکار کنند. (اقرب الموارد). || مار. || مار نر. || پوست مار که می اندازد. || شتر لاغر. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || بقیه ٔ روغن که در خنور بماند. (منتهی الارب ). || گیسوی کفش . (اقرب الموارد) (منتهی الارب ). || گرد و غبار. (منتهی الارب ). و گویند پاره ای از غبار. (از اقرب الموارد). || آنچه بدان خر را پی کنند. (از اقرب الموارد) (منتهی الارب ). || خسته ٔ خرمای خمیده . (منتهی الارب ). || کودک خوب صورت . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || کناره ٔ سنگ آسیا که شکسته بود. || سنگ برهم نهاده . || سپیدی که در بن ناخن پیدا گردد. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد).
- هلال الاصبع ؛ گرداگرد ناخن . (از اقرب الموارد).
|| دفعه ای از باران . (از منتهی الارب ). ج ، اَهِلّة، و اهالیل . (از اقرب الموارد) (منتهی الارب ).
|| (مص ) ماهانه کردن اجیر را. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد).

هلال از ریشه هل با تشدید لام به معنای صدا زدن و وجه اشتراکش با هلال ماه اینه که در قدیم شخصی را برای رؤیت ماه قرار می دادندو شخص هنگام رؤیت ماه شروع به صدا زدن مردم میکرد پس اسم هلال ماه رو بر اون گذاشتند.

در زبان پارسی میانه به هلال شدن ماه نرفسیتن گفته میشد
نرفسیتن جایگزین فراخوری بجای هلال شدن ماه هست