کلمه جو
صفحه اصلی

ابوحیان

فرهنگ فارسی

توحیدی علی بن محمدبن عباس ادیب و فیلسوف معتزلی قرن چهارم ( ف . ۴٠٠ ه . ق ٠ ) وی در حسن تنظیم مطالب و سهولت انشای عربی چندان مهارت داشته که او را [ جاحظ ثانی ] لقب داده اند ابو حیان علوم ادبی را در خدمت ابو سعید سیرافی آموخت و چندی هم در محضر ابو سلیمان منطقی با گروهی از دانشمندان و حکمای عهد معاشرت داشته و مدتی نیز درک خدمت ابن العمید و صاحب بن عماد و ابن سعدان را کرده و با ابو علی مسکویه نیز رابطه داشته است ٠ از آثار مهم او کتاب الامتاع و الموانسه کتاب الهوامل و الشوامل کتاب المقاسبات کتاب البصائر رساله فی الصداقه است .
ابن حماد ابن ابوحنیفه امام اعظم است

لغت نامه دهخدا

ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ] (اِخ ) سهیم بن نوفل . محدث است و او معروف به ابن عینیّه است .


ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ] (اِخ ) ابن حمادبن ابی حنیفه ، امام اعظم است . (ابن الندیم ).


ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ] (اِخ ) عبداﷲبن محمدبن جعفربن حیان اصفهانی . رجوع به عبداﷲ... شود.


ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ] (اِخ ) اثیرالدین محمدبن یوسف بن علی غرناطی اندلسی جیانی . یکی از ائمه ٔ لغت عرب . اصلاً بربری است . مولد او در غرناطه به سال 654 هَ . ق . بوده است . مقدمات علوم را در همان شهر بیاموخت و سپس به شهرهای بلش و مالقه و مریه شد و در بلاد مزبوره به تحصیل علوم پرداخت و از آنجا به شمال افریقیه و مصر سفر کرد و نزد ابن نحاس تا سال 698 به تحصیل نحو پرداخت و پس از وی در تدریس نحو جانشین معلم خویش گشت . او در اول پیرو مذهب ظاهریه بود و ابن حجر که شرح حال او را نوشته گوید ابوحیان حتی در نحو هم ظاهری است چه او سعی داشت از آراء ائمه ٔ نحو و بالخاصه سیبویه تخلف نشود و پس از آن مذهب شافعی گرفت و تألیفات وی تنها در علم نحو نیست بلکه او را در علوم قرآن و حدیث نیز مؤلفاتی است و کتابی نیز در شصت مجلد در تاریخ اندلس داشته است که در دست نیست و از کلیه ٔ تألیفات او که بالغ بر 65 کتاب است جز ده کتاب ظاهراً باقی نمانده است . ابوحیان قریحه ٔشعر نیز داشت و قطعاتی از وی نقل شده است و او علاوه بر زبان عرب ، فارسی و ترکی و حبشی نیز میدانسته است چنانکه منطق الخرس فی لسان الفرس و کتاب الافعال فی لسان الترک و کتاب زهو الملک فی نحو الترک و رجز نورالغبش فی لسان الحبش از اوست ، و این کتاب اخیر ناتمام مانده است . و از مؤلفات دیگر اوست : کتاب التذییل والتکمیل فی شرح التسهیل . التنحیل الملخص من شرح التسهیل . الشذرة الذهبیة فی علوم العربیة. کتاب نحات اندلس . کتاب شذا فی مسئلة (کذا). کتاب المبدع فی التصریف . کتاب الملخص عن شرح سیبویه للصفار. کتاب المبین فی تاریخ الاندلس در 60 مجلد. کتاب الارتضاء فی الضاد و الظاء. کتاب ارتشاف الضرب فی لسان العرب . کتاب البحر المحیط فی التفسیر و مختصر آن موسوم به النهر الماد من البحر. کتاب الحلل الحالیة فی اسانید القرائة العالیة. تذکرة فی العربیة. کتاب خلاصة التبیان فی المعانی و البیان . کتاب البر الجلی و النظر الخفی . کتاب تحفة الاریب فیما فی القرآن من الغریب . کتاب شرح الالفیة موسوم به منهج السالک . کتاب التجرید لاحکام سیبویه . التذکرة. الموفور. التقریب مختصر المقرب . التدریب . غایةالاحسان . النکت الحسان . کتاب الفضل فی احکام الفصل . اللمحة. عقداللئالی . نکت الامالی . النافع فی قرائة نافع. الاثیر فی قرائةبن کثیر. المورد الغمر فی قرائة ابی عمرو. الروض الباسم فی قرائة عاصم . المزن الهامر فی قرائةبن عامر. الرمزة فی قرائة حمزة. تقریب النائی فی قرائة الکسائی . غایةالمطلوب فی قرائة یعقوب . قصیدة النیر الجلی فی قرائة زیدبن علی . الوهاج فی اختصار المنهاج . الانورالاجلی فی اختصار المحلی . الاعلام بارکان الاسلام . نثر الزهر و نظم الزهر. نظر الحسبی فی جواب اسئلة الذهبی . فهرست مسموعاتی . نوافث السحر فی دمائث الشعر. تحفةالندس فی نحاة اندلس . الابیات الوافیة فی علم القافیة. جزء فی الحدیث . مشیخةبن ابی منصور. کتاب الادراک للسان الاتراک . نفحةالمسک فی سیرة الترک . و کتبی که ناقص و ناتمام از وی مانده است : مسلک الرشد فی تجرید مسائل نهایة [ شاید: تهافت ؟ ] ابن رشد. منهج یا تهیج السالک فی الکلام علی الفیة ابن مالک و شاید این کتاب همان منهج السالک سابق الذکر است . نهایةالاغراب فی علم التصریف والاعراب . رجز مجانی العصر فی آداب وتواریخ اهل العصر . المخبور فی لسان الیحمور. و قطعه ٔ ذیل از اشعار او است :
عدای لهم فضل علی و منة
فلااذهب اﷲ عنی الاعادیا (؟)
هُم ُ بحثوا عن زلتی فاجتنبتها
و هم نافثونی فاکتسبت المعالیا.
و حاجی خلیفه دو کتاب ذیل را نیز به ابوحیان نسبت کند: کتاب نضار. کتاب المفردات . وفات او به سال 745بوده است . و رجوع به محمدبن یوسف غرناطی و نامه ٔ دانشوران ج 1 ص 127 شود.


ابوحیان. [ اَ ح َی ْ یا ]( ع اِ مرکب ) آب. ( مهذب الاسماء ). || فهد.

ابوحیان. [ اَ ح َی ْ یا ] ( اِخ ) مترجم و مصلح کتاب المجسطی با معاضدت سلم بأمر یحیی بن خالد برمکی بود و نیز نام او را ابوحسان آورده اند. رجوع به ابوحسان... شود.

ابوحیان. [ اَ ح َی ْ یا ] ( اِخ ) ابن حمادبن ابی حنیفه ، امام اعظم است. ( ابن الندیم ).

ابوحیان. [ اَ ح َی ْ یا ] ( اِخ ) اثیرالدین محمدبن یوسف بن علی غرناطی اندلسی جیانی. یکی از ائمه لغت عرب. اصلاً بربری است. مولد او در غرناطه به سال 654 هَ. ق. بوده است. مقدمات علوم را در همان شهر بیاموخت و سپس به شهرهای بلش و مالقه و مریه شد و در بلاد مزبوره به تحصیل علوم پرداخت و از آنجا به شمال افریقیه و مصر سفر کرد و نزد ابن نحاس تا سال 698 به تحصیل نحو پرداخت و پس از وی در تدریس نحو جانشین معلم خویش گشت. او در اول پیرو مذهب ظاهریه بود و ابن حجر که شرح حال او را نوشته گوید ابوحیان حتی در نحو هم ظاهری است چه او سعی داشت از آراء ائمه نحو و بالخاصه سیبویه تخلف نشود و پس از آن مذهب شافعی گرفت و تألیفات وی تنها در علم نحو نیست بلکه او را در علوم قرآن و حدیث نیز مؤلفاتی است و کتابی نیز در شصت مجلد در تاریخ اندلس داشته است که در دست نیست و از کلیه تألیفات او که بالغ بر 65 کتاب است جز ده کتاب ظاهراً باقی نمانده است. ابوحیان قریحه ٔشعر نیز داشت و قطعاتی از وی نقل شده است و او علاوه بر زبان عرب ، فارسی و ترکی و حبشی نیز میدانسته است چنانکه منطق الخرس فی لسان الفرس و کتاب الافعال فی لسان الترک و کتاب زهو الملک فی نحو الترک و رجز نورالغبش فی لسان الحبش از اوست ، و این کتاب اخیر ناتمام مانده است. و از مؤلفات دیگر اوست : کتاب التذییل والتکمیل فی شرح التسهیل. التنحیل الملخص من شرح التسهیل. الشذرة الذهبیة فی علوم العربیة. کتاب نحات اندلس. کتاب شذا فی مسئلة ( کذا ). کتاب المبدع فی التصریف. کتاب الملخص عن شرح سیبویه للصفار. کتاب المبین فی تاریخ الاندلس در 60 مجلد. کتاب الارتضاء فی الضاد و الظاء. کتاب ارتشاف الضرب فی لسان العرب. کتاب البحر المحیط فی التفسیر و مختصر آن موسوم به النهر الماد من البحر. کتاب الحلل الحالیة فی اسانید القرائة العالیة. تذکرة فی العربیة. کتاب خلاصة التبیان فی المعانی و البیان. کتاب البر الجلی و النظر الخفی. کتاب تحفة الاریب فیما فی القرآن من الغریب. کتاب شرح الالفیة موسوم به منهج السالک. کتاب التجرید لاحکام سیبویه. التذکرة. الموفور. التقریب مختصر المقرب. التدریب. غایةالاحسان. النکت الحسان. کتاب الفضل فی احکام الفصل. اللمحة. عقداللئالی. نکت الامالی. النافع فی قرائة نافع. الاثیر فی قرائةبن کثیر. المورد الغمر فی قرائة ابی عمرو. الروض الباسم فی قرائة عاصم. المزن الهامر فی قرائةبن عامر. الرمزة فی قرائة حمزة. تقریب النائی فی قرائة الکسائی. غایةالمطلوب فی قرائة یعقوب. قصیدة النیر الجلی فی قرائة زیدبن علی. الوهاج فی اختصار المنهاج. الانورالاجلی فی اختصار المحلی. الاعلام بارکان الاسلام. نثر الزهر و نظم الزهر. نظر الحسبی فی جواب اسئلة الذهبی. فهرست مسموعاتی. نوافث السحر فی دمائث الشعر. تحفةالندس فی نحاة اندلس. الابیات الوافیة فی علم القافیة. جزء فی الحدیث. مشیخةبن ابی منصور. کتاب الادراک للسان الاتراک. نفحةالمسک فی سیرة الترک. و کتبی که ناقص و ناتمام از وی مانده است : مسلک الرشد فی تجرید مسائل نهایة [ شاید: تهافت ؟ ] ابن رشد. منهج یا تهیج السالک فی الکلام علی الفیة ابن مالک و شاید این کتاب همان منهج السالک سابق الذکر است. نهایةالاغراب فی علم التصریف والاعراب. رجز مجانی العصر فی آداب وتواریخ اهل العصر . المخبور فی لسان الیحمور. و قطعه ذیل از اشعار او است :

ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ] (اِخ ) مترجم و مصلح کتاب المجسطی با معاضدت سلم بأمر یحیی بن خالد برمکی بود و نیز نام او را ابوحسان آورده اند. رجوع به ابوحسان ... شود.


ابوحیان . [ اَ ح َی ْ یا ](ع اِ مرکب ) آب . (مهذب الاسماء). || فهد.


ابوحیان . [ اَ ح َی ْیا ] (اِخ ) یحیی بن سعیدبن حیان التیمی . محدث است .


دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ابوحیان (ابهام زدایی). ابوحیان ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • ابوحیان اسماعیل بن حماد کوفی، اِبن حَمّاد، ابوحیّان اسماعیل بن حمّاد بن ابو حنیفه کوفی ، قاضی و فقیه حنفی (د ۲۱۲ق /۸۲۷م )• ابوحیان محمد بن یوسف اندلسی جیانی، محمد بن یوسف بن علی بن یوسف ابن حیّان أثیر الدین ابوحیان اندلسی جیانی (۶۵۴ـ۷۴۵ق) از بزرگان تفسیر، حدیث و ادبیات اهل سنت
...


کلمات دیگر: