[ویکی فقه] اسلام دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای فردی اکتفا نکرده است، بلکه دینی جامع و همه جانبه است که آنچه را که فرد و جامعه بدان نیازمند است، آنرا به عنوان یک واجب، فرض نموده است. براین اساس متناسب با اهمیت خاصی که یک علم برسرنوشت فرد و جامعه دارد مورد تأکید و ترغیب اسلام واقع گشته است و دانشمندان مسلمان خویش را ملزم به تدوین و تبویب آن علم در مقام تئوری و نظری کرده اند. علم اخلاق از جمله علومی است که همواره مورد توجه فرهیختگان مسلمان بوده است، که به مقتضای زمان و نوع گرایش بدان پرداخته اند. نوشته حاضر، تحقیقی اجمالی بر علم اخلاق اسلامی است.
آدمی همواره با انبوهی از گزینه های رفتاری روبه روست که تنها می تواند تعداد محدودی از آنها را برگزیند: چشم خود را به بعضی از دیدنی ها بدوزد، گوش به بعضی از شنیدنی ها فرا دهد و دست و یا سایر اندام های خود را برای انجام بعضی از کارها به کارگیرد. و با رشد یافتن قوای بدنی و فکری و عاطفی و درهم تنیدن روابط گوناگون اجتماعی و افزایش اندوخته های علمی و مهارتهای عملی، دایره گزینه ها به صورتی گسترش می یابد که در هر لحظه هزاران کار امکان انجام می یابد و گزینش دشوار و دشوارتر می گردد.
از جمله عوامل مهم و اساسی برای ترجیح و تعیین گزینه ها، عامل عقلانی آگاهانه است که عهده دار آن علم اخلاق می باشد. و بی شک نظام اخلاق اسلامی که در تعالیم و حیاتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تبلور یافته و در منابع اصیل اسلامی تجلی کرده، تنها عامل هویت بخش و سعادت آفرین انسان است که با مراجعه به قرآن و سنت می توان از آنها به خوبی بهره مند شد. بدین ترتیب یکی از ضروری ترین علم ها برای انسان، علم اخلاق است، که در تمام اوراق کتاب زندگی اثر دارد.
علم اخلاق
خلق در لغت به معنی صفت پایدار و راسخ یعنی ملکه است و اخلاق به مجموعه این گونه صفات اطلاق می شود. بنابراین هر گاه صفتی برای شخصی به صورت پایدار در آمد و در او رسوخ نموده باشد، به صورتی که کارهای متناسب با آنرا بدون تأمل زیاد و سهولت انجام دهد گویند آن صفت برای او ملکه و خلق است و این ممکن است در اثر تکرار عمل پیدا شود و یا ذاتی بوده و زمینه های فطری و ارثی داشته است.
اما علم اخلاق : علمی است که از ملکات انسانی که مربوط به قوای نباتی و حیوانی و انسانی اوست صحبت می کند، و او را به فضایل و رذایل اخلاقی آشنا می سازد تا بتواند صفات فاضله را کسب کرده و از رزایل پرهیز نماید.
و یا اینکه علم اخلاق، علمی است که از انواع صفات خوب و بد، صفاتی که ارتباط با افعال اختیاری انسان دارد، و از کیفیت اکتساب این صفات و یا دور کردن صفات رذیله بحث می کند.
پیشینه علم اخلاق
علم اخلاق سابقه دیرینه ای دارد که تا زمان ارسطو و بلکه پیش تر از آن، به عقب بر می گردد. حکما و علمای مسلمان، با قبول نظام اصلی این علم ، آثار متعددی درباره آن نگاشتند و اولین نفر از فلاسفه مسلمان که به تنظیم و تدوین یک نظام اخلاقی استوار، همت گماشته ابو علی احمد بن محمد بن مسکویه است که اثر خود را در اخلاق « تهذیب الاخلاق و تطهیر الأعراق» نام گذارده است. پس از او می توان از غزالی نام بردکه آثار متعددی در اخلاق ، تألیف نمود. که برجسته ترین آنها، به نام احیاء علوم الدین می باشد.اثر مهم دیگر پس از کتاب غزالی، از آن خواجه نصیرالدین طوسی با عنوان « اخلاق ناصری» می باشد و بعداز آن «جامع السادات، ملا مهدی نراقی و « معراج السعادة» ملا احمد نراقی از جمله آثار متأخر در این باب می باشند. و در دوران معاصر نیز حکیمان و فیلسوفان مسلمان کتاب های متعددی در این زمنه به نگارش در آورده و به مسأله اخلاق، توجه خاصی داشته و مربیان اخلاقی همانند دوران های قبل، جویندگان تهذیب نفس را راهنمایی می کنند.
علم اخلاق از نظر اسلام، یکی از مهم ترین و شریف ترین علوم است چرا که از هدف های اصلی بعثت انبیاء و مخصوصاً پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم تهذیب اخلاق و تزکیه نفوس بوده است«یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه،پیامبری که آنها را تزکیه می کند و به آنها کتاب و حکمت می آموزد«.
و در روایت از پیامبر خدا (ص) نقل شده که فرموده اند: «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق، من از طرف خداوند برانگیخته شدم که مکارم اخلاق را تکمیل کنم» از همین روی ما براین باوریم که نظام اخلاقی اسلام دارای خصوصیات و ویژگی هایی است که موجب برتری آن بر سایر نظامها و مکاتب اخلاقی است.
ویژگیهای نظام اخلاقی اسلام
...
wikifeqh: امیرالمؤمنین(ع) به عنوان مؤید مطلب آمده است.
قرآن کریم از انسان با عنوان «نفس» یاد می کند و می گوید: «و نفس و ما سویها». همان طور که جلوه خورشید در ابتدای سوره شمس به شعاع خورشید یاد شده و شکوه و ظهور او «ضحیها» است، نفس نیز هنرش «ما سویها» است. و «سویها» یعنی انسانی که قوای نفسانیش را در خود به تعادل رسانده است.
ایشان در ادامه می گوید که سرنوشت هر شخصی را خودش تعیین می کند (داشتن اختیار). گاهی اشخاصی مرتبط با انسانهای بزرگی بودند ولی نتوانستند سرنوشت شوم خود را تغییر دهند و در این امر به زن نوح و لوط مثال زده است.
[ویکی نور] اخلاق اسلامی (دستغیب). اخلاق اسلامی، اثر آیت الله سید عبدالحسین دستغیب، مجموعه ای از سخنرانی های ایشان پیرامون مسائل اخلاقی و تربیتی می باشد.
کتاب، به زبان فارسی و قبل از سال 1361ش، نوشته شده است.
آنچه باعث اهمیت کتاب شده، قلم ساده و روان آیت الله دستغیب و اهل عمل بودن ایشان است که باعث تأثیر در روح و جان آدمی می گردد.
کتاب، با مقدمه سید محمد هاشم دستغیب آغاز و مطالب، حاصل مجموعا سیزده جلسه درس اخلاق آیت الله دستغیب می باشد که از روی نوار پیاده شده است، لذا زبان نوشتاری کتاب، زبانی گفتاری و محاوره ای می باشد.
در این دروس، مباحث از خودشناسی شروع و پس از معرفی اخلاق انسانی و حیوانی، به بحث از اخلاق ناشایستی همچون کبر، حرص، بخل و حب دنیا پرداخته شده است. آیت الله دستغیب در موضوع خشم، سخن های ارزش مندی را ایراد نموده و به خوبی، خشم رحمانی و شیطانی را شرح داده است. وی هم چنین حد وسط افراط و تفریط را با بیانی بسیار رسا و جالب بیان نموده است.
[ویکی نور] اخلاق اسلامی (سادات). اخلاق اسلامی تألیف محمد علی سادات، کتابی در موضوع اخلاق می باشد که به زبان فارسی نوشته شده است.
هدف از تدوین کتاب، سازندگی اخلاقی و معنوی دانشجویان می باشد.
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در هفت فصل تنظیم شده است. نویسنده در ارائه مطالب، از آیات، روایات، اشعار و حکایات استفاده نموده است. وی آیات و روایات را کامل ذکر کرده، ترجمه نموده و شرح و توضیح داده است.
کتاب، با استفاده از آثار مرحوم علامه طباطبائی، شهید مرتضی مطهری و سایر علمای اخلاق تألیف شده است.
نویسنده سعی کرده است تا به جای دادن اطلاعات اخلاقی، نوعی بینش اخلاقی ارائه شود.
[ویکی نور] اخلاق اسلامی (محفوظی). اخلاق اسلامی (درس هایی درباره مبانی اخلاق، تقوا و صفات تقواپیشگان)، اثر آیت الله عباس محفوظی، بیان مبانی اخلاق اسلامی و شرح و توضیح خطبه متقین «نهج البلاغة» می باشد که به زبان فارسی و در سال 1388ش، نوشته شده است.
کتاب، به انگیزه تذکر و یادآوری و در جهت تهذیب نفس و آراسته شدن به صفات نیکوی الهی، نوشته شده است.
کتاب، با مقدمه مؤلف در اشاره به محتوای مباحث، آغاز و مطالب، در دو بخش کلی، ارائه شده است.
مطالب کتاب، حاصل درس هایی است که سال ها قبل به مناسبت ماه مبارک رمضان ایراد شده است.
موضوع مطالب مطرح شده در کتاب، اخلاق اسلامی بوده و نویسنده در خلال مباحث، تعالیم اخلاق اسلامی را بر محور خطبه متقین «نهج البلاغة»، در دو بخش زیر ارائه کرده است:
