کلمه جو
صفحه اصلی

ماورای قفقاز

دانشنامه آزاد فارسی

ماوَرای قَفْقاز (Transcaucasia)
(یا: قفقاز جنوبی) ناحیۀ جغرافیایی در جنوب کوه های قفقاز۱، شامل کشورهای مستقل ارمنستان، آذربایجان، و گرجستان۲. این اصطلاح را که به معنی آن سوی کوه های قفقاز است، نخستین بار اروپاییان و روس ها دربارۀ نواحی و دامنه های جنوبی این رشته کوه ها به کار بردند. در متون فارسی عربی به این ناحیه و نواحی شمالی کوه های قفقاز کلاً قفقاز می گفتند و تفکیکی میان شمال و جنوب آن قائل نبودند. ماورای قفقاز از شمال به کوه های قفقاز، از جنوب به مرزهای ترکیه و ایران، و از غرب و شرق به ترتیب به دریای سیاه۳ و دریای خزر۴ محدود می شود. مساحت آن ۱۸۶,۱۰۰ کیلومتر مربع است. کشورهای ماورای قفقاز تولیدکنندگان عمدۀ نفت، سنگ منگنز، چای، و مرکبات به شمار می روند. از زمان فروپاشی اتحاد شوروی۵ و کسب استقلال این کشورها، این ناحیه شاهد مناقشات جدایی طلبانۀ خونین، به ویژه در ناگورنو ـ قراباغ۶ (آذربایجان)، اَبخاز۷، و اوستیای جنوبی۸ (هر دو در گرجستان) بوده است. از سرزمین های ماورای قفقاز، گرجستان در اوایل قرن ۱۹ داوطلبانه به روسیه پیوست، در حالی که در اواخر همان قرن روسیه بقیۀ منطقه را از ایران و ترکیه گرفت. این انضمام غالباً با رضایت یا حتی حمایت ساکنان بومی صورت گرفت. دورۀ سلطۀ روسیه با پیشرفت سریع اقتصادی و فرهنگی و پیدایش طبقۀ روشنفکر بومی با دیدگاه های استقلال طلبانه همراه بود. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه۹، این ناحیه با جدایی از روسیه، فدراسیون ماورای قفقاز۱۰ را تشکیل داد، اما ارتش سرخ۱۱ با کمک کمونیست های محلی در ۱۹۲۰ آن جا را فتح کرد و سپس آن را جمهوری شوروی سوسیالیستی فدراتیو ماورای قفقاز۱۲، با مرکزیت تفلیس، نامید (۱۹۲۲) و این جمهوری در ۱۹۳۶ به سه جمهوری مستقل شوروی تقسیم شد: جمهوری شوروی سوسیالیستی گرجستان؛ جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، و جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان؛ ابخاز، اوستیا و آجاریا نیز جمهوری های خودمختار شدند. اهالی ماورای قفقاز، به ویژه ارمنی ها و گرجی ها، در حیات سیاسی روسیه در سراسر دوره های تزاری۱۳ و شوروی نقش مهمی داشتند. یوسیف استالین۱۴، و ادوارد شواردنادزه۱۵، آخرین وزیر امور خارجۀ شوروی، که بعدها رئیس جمهور گرجستان شد، در این ناحیه زاده شده اند.
Caucasus MountainsGeorgiaBlack SeaCaspian SeaSoviet UnionNagorno-KarabakhAbkhaziaSouth OssetiaRussian Revolution of OctoborTranscaucasian FederationRed ArmyTranscaucasian Soviet Federated Socialist RepublicTsaristJoseph StalinEdvard Shevardnadze


کلمات دیگر: