نیروی دریایی ایران

یکی از سه نیروی اصلی قوای مسلح و منظم ایران، با وظیفۀ حراست و پاسداری از آب های کشور، جلوگیری از رخنه، تجاوز و تهاجم دشمنان به ایران از طریق دریا و رودخانه های قابل کشتی رانی، و مقابله با دشمن در صورت وقوع جنگ. نیروی دریایی ایران پیشینه ای دیرینه دارد. نخستین بار داریوش اول هخامنشی برای عبور از رود سند و تصرف هند غربی، از کشتی استفاده کرد و چون جنگ او با یونانیان آغاز شد، فرمان به ساختن کشتی های بزرگ برای حمل اسب و سرباز داد. در زمان خشایارشا نیروی دریایی ایران گسترش بسیار یافت. سپاهیان ایران برای حمله به یونان از کشتی استفاده کردند. کشتی سازان و دریانوردان کرانه های مدیترانۀ شرقی نیز در استخدام ایرانیان بودند. مهندسان نظامی خشایارشا برای حمله به یونان، بر تنگۀ داردانل پل های قایقی ساختند و سپاهیان ایرانی از این پل گذشتند و از طریق آسیای صغیر به قارۀ اروپا وارد شدند. اشکانیان بیشتر به سواره نظام متکی بودند و به نیروی دریایی توجهی نمی کردند، اما ساسانیان بار دیگر به کشتی سازی و کشتی رانی نظامی و تجاری روی آوردند. بعد از ساسانیان تا دورۀ صفویه، در ایران از نیروی دریایی خبر و اثری نیست. تصرّف جزایر هرمز و قشم توسط پرتغالی ها (۱۵۰۶)، شاه عباس را بر آن داشت تا با کمک ناوگان انگلیسی پرتغالی ها را از خلیج فارس بیرون براند. نادرشاه افشار تصمیم گرفت در خلیج فارس نیروی دریایی منسجمی به وجود آورد و از همین رو در بندر بوشهر کارخانۀ کشتی سازی و در بندرعباس کارخانۀ توپ ریزی احداث کرد و در ضمن به فکر ایجاد نیروی دریایی مستقل در دریای خزر افتاد. ناصرالدین شاه قاجار دو فروند کشتی (پرسپولیس و شوش) از آلمان خرید، که در ۱۳۰۳ق وارد بوشهر شدند. فرماندهان این ناوها آلمانی بودند. در زمان مظفرالدین شاه یک کشتی کوچک بخاری به نام «مظفری» و رفته رفته چهار ناوچۀ دیگر خریداری شد. کشتی مظفری بعد از آن که رضاخان سردار سپه به فرماندهی کل قوا رسید، هستۀ تشکیل نیروی دریایی نوین ایران شد (۱۳۰۲ش). نیروی دریایی اسماً از اول اسفند ۱۳۰۳ش با یک فروند کشتی و چند افسر جزء و عده ای ملاح، آغاز به کار کرد. در همین سال کشتی سفیدرود (نهنگ بعدی) به فرماندهی افسری ایرانی در دریای خزر اقدام به عملیات نظامی علیه ترکمن های مسلح یاغی کرد. در ۱۳۰۳ش رضاخان، در مقام نخست وزیر، برای سرکوبی شیخ خزعل به خوزستان رفت و سه کشتی متعلق به او را به تصرّف درآورد و جزو نیروی دریایی قرار داد. در ۱۳۰۴ش نخستین دستۀ دانشجویان ایرانی برای آموختن تعلیمات دریایی به ایتالیا اعزام شدند. در ۱۳۱۱ش با بازگشت اولین افسران دریایی ایران و رسیدن ناوهای سفارشی به ایتالیا، نیروی دریایی ایران به فرماندهی ناخدا یکم غلام علی بایندر در خلیج فارس تشکیل شد. نیروی دریایی ایران در شمال، در ۱۳۱۴ش تأسیس شد. در شهریور ۱۳۲۰ش، اشغالگران انگلیسی نیروی دریایی ایران را نابود کردند. دریادار بایندر و بیش از ۶۰۰ دریانورد نظامی ایران در این حمله کشته شدند. روس ها نیز در دریای خزر به عملیات هم زمان و مشابهی دست زدند. در ۱۳۲۵ش، دولت انگلیس دو ناو (ببر و پلنگ) به جای کشتی های غرق شده در جنگ به ایران تحویل داد و از آن پس نیروی دریایی ایران تکامل بیشتری یافت. کمی بیش از سقوط رژیم پهلوی، نیروی دریایی ایران قوی ترین و کارآمدترین نیروی دریایی در خلیج فارس و آب های دیگر منطقه بود و در جنگ هشت سالۀ عراق علیه ایران توانست به نحوی مؤثر ناوگان های عراقی را نابود و بندرهای عراق را محاصره و ارتباط آن ها با راه های دریایی را قطع کند. بعد از جنگ، ایران به خرید دو زیردریایی روسی اقدام کرد و نخستین بار امکان عملیات زیرآبی در آب های خلیج فارس و دریای عمان به وجود آمد. بعد از جنگ نیروی دریایی ارتش و سپاه گسترش یافت، بسیار مقتدر شد و تجهیزات پیشرفته تولید کرد.