برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی شهری در معنای عام، معرف فرایندی از نگریستن به آینده شهر، خلق افقی از وضعیت آینده آن و تعیین ابزارهایی برای تحقق بخشی به آن وضعیت است.
برنامه ریزی شهری یک سری تصمیم های سنجیده در امور شهری است که با رعایت قیودات خاص خود شیوه رابطه انسان را با محیط شهری در قالبی بهینه طراحی و طبقه بندی می کند.
سازمان دهی مکان ها و محیط های متفاوتی که می باید شرایط رشد و توسعه زندگی جامعه را در تمام ابعاد مادی، معنوی و فرهنگی در همه شکل بندی های فردی و اجتماعی فراهم آورد.
کنترل، اداره و هدایت سیستم های شهری و منطقه ای (برنامه ریزی فضایی) با تکیه بر جنبه مکانی پدیده ها و روندها و رابطه واقعی آن ها به منظور بهبود زندگی و محیط زیست انسانی.
تأمین رفاه شهرنشینان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالم تر، آسان تر، موثرتر و دلپذیرتر.
ساماندهی فضایی ساختارهای کالبدی است. کسی که تصمیم می گیرد در ساختار فضایی دخالت نماید و آن را تغییر دهد و دوباره سامان دهد، برنامه ریز شهری (شهرساز) است.
برنامه ریزی شهری یک علم میان رشته ای است، برنامه ریزی شهری حرفه ای است در حوزهٔ عمومی و با هدف ارتقایکیفیت زندگی شهروندان به ویژه در مورد مسایل شهری همچون حمل و نقل، کاربریزمین و مطلوبیت های زیست محیطی. با توجه به ابعاد گستردهٔ شهرها وسکونتگاه های انسانی، این حرفه نیز ابعاد مختلفی دارد، از زیبایی شناختی تااجتماعی تا سلامت و موارد دیگر. به همین علت حرفه ای چند رشته ای یا فرارشته ای تلقی می شود که در ارتباط با سایر حرفه ها و علوم همچون جامعه شناسی، جغرافیا، اقتصاد، معماری و موارد دیگر قرار می گیرد. در واقع علاوه بر دانش شهرسازی، این رشته از دانش های محیطی مثل جغرافیا، محیط زیست، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی و سنجش از دور نیز بهره می برد و نتایج علمی ارائه می نماید. البته در حوزهٔ زیبایی شناختی و بصری نسبت به شهرسازی کاستی دارد.برنامه ریزی شهری و منطقه ای شامل شاخه های مختلفی همچون آمایش سرزمین،برنامه ریزی حمل و نقل، برنامه ریزی کاربری زمین، برنامه ریزی محیطی و موارد دیگر می شود.برنامه ریزی شهری که معادل رشته Urban Planning یا طرح ریزی شهری است در دانشگاه های ایران در مقطع کارشناسی تنها تحت عنوان جغرافیای برنامه ریزی شهری و در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش های آمایش شهری، برنامه ریزی مسکن، بهسازی و نوسازی و به تازگی محیط زیست شهری و در مقطع دکترا نیز در همین گرایش ها ارائه می شود.
برنامه ریزی شهری، به دنبال مشکلات نشأت گرفته از انقلاب صنعتیمطرح شد؛ هرچند پیشینهٔبرنامه ریزی برای شهر، به گذشته های بسیار دورتر و شکل گیری نخستینتمدن های بشری در میان رودان، مصر و هند برمی گردد.در ابتدا، حل مشکلات صنعتی شدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و…)در مداخلات کالبدی دیده می شد. اما، از اواسط دههٔ ۱۹۶۰ میلادی وبا بروز ناکارآمدی این گونه مداخلات، برنامه ریزی شهری، به سوی مسایلاقتصادی و اجتماعی روی آورد و مباحثی چون عدالت، دموکراسی ومشارکت مردم در فرایند برنامه ریزی شهری مطرح گشت. ابزارهای کالبدیبرنامه ریزی شهری، عبارت اند از: شبکهٔ معابر، کاربری اراضی، تراکم،محدوده ها، حریم ها و…
در قرن بیستم به علت پیچیدگی مسائل شهری، یک سری نهضت های شهری شکل گرفتند که اولین آن ها در شیکاگو و در سال ۱۸۹۱ تشکیل شد. در همین راستا، تشکل های دیگری در انگلستان (۱۹۰۹) و نیویورک (۱۹۱۷) به وجود آمد.