( آل فریغون ) امرای خوارزم یا خوارزمشاهیان
ال فریغون
فرهنگ فارسی
لغت نامه دهخدا
( آل فریغون ) آل فریغون. [ ل ِ ف َ ] ( اِخ ) فریغونیان. امرای خوارزم یا خوارزمشاهیان ، نخستین آنان مأمون بن احمدبن محمد بود که از دست آل سامان حکومت خوارزم یافت و پس از او پسرش ابومنصور احمدبن مأمون فرمان راند و آخرین آنان امیرابوالعباس مأمون بن مأمون داماد محمود غزنوی است که به دست امرای خویش مقتول شد و محمود بکین کشی او لشکر به خوارزم برد و خوارزم را مسخر و ضمیمه قلمرو خویش کرد :
کجاست آنکه فریغونیان ز هیبت او
ز دست خویش بدادند گوزگانان را؟
کجاست آنکه فریغونیان ز هیبت او
ز دست خویش بدادند گوزگانان را؟
ناصرخسرو.
دانشنامه عمومی
آل فریغون. آلِ فَریغون، سلسلهٔ کوچکی از فرمانروایان ایرانی تبار بودند که از حدود ۲۷۹ق/۸۹۲م تا ۴۰۱ق/۱۰۱۰م بر ناحیه جوزجان و پیرامون آن حکمرانی کردند. این فرمانروایان در بیش تر دوران حکومت خود تحت حمایت سامانیان بودند و سرانجام به دست سلطان محمود غزنوی منقرض شدند.
آفریغیان
واژهٔ فریغون آن سان که از اسناد تاریخی بر می آید، در حوزهٔ جغرافیایی شمال افغانستان کنونی تا خوارزم و ماوراءالنهر رواج داشته است. نویسندهٔ حدودالعالم که اثر خود را در ۳۷۲ق/۹۸۲م نوشته و آن را به ابوالحارث محمدبن احمد مشهورترین فرمانروای این سلسله تقدیم داشته، می گوید که پادشاهان کنونی گوزگانان از اولاد فریدون (پادشاه افسانه ای ایران باستان) اند.تشابه نام فریغون با فریدون و گفتار نویسندهٔ حدودالعالم مایهٔ آن شده که برخی از خاورشناسان گفته اند اگر پیوندی میان فریغونیان و خوارزمیان در کار باشد، می توان سلسلهٔ نسب آنها را به فریدون پیشدادی یا سیاووش کیانی رساند (مینورسکی. ۱۷۴).
باسورث پادشاهان افریغی را که در خوارزم حکومت می کرده اند، با فریغونیان گوزکان مرتبط می داند (ایرانیکا، ذیل آل فریغون). اینکه در پاره ای از متون نام افریغیان خوارزم به صورت آل فریغون کاث درآمده، می تواند تأییدی بر نظریهٔ مذکور باشد (نک: آل عراق). شواهد دیگری در دست است که افراد برجستهٔ دیگری نیز به نام فریغون یا ابن فریغون مشهور بوده اند.
به گمان مینورسکی، نویسندهٔ حدودالعالم همان کسی است که اثر دائرةالمعارف مانندِ جوامع العلوم را در نیمهٔ نخست سدهٔ ۴ق/۱۰م به زبان عربی نگاشته است. نام این مرد، ابن فریغون یا شعبابن فریغون بوده است. او به گفتهٔ مینورسکی نوهٔ یکی از فرمانروایان فریغونی بوده یا با آنان نسبتی داشته (خدیو جم، ۱۵۲). گرچه از مطالب یاد شده نمی توان به نتیجهٔ مشخّصی رسید، لیکن می توان این نکته را دریافت که با پذیرش آیین تازه به حکومت خود ادامه می داده اند. فرمانروایان گوزگان و خوارزم از این میان بوده اند که ظاهراً پیوند خانوادگی نیز با هم داشته اند. از کسان دیگری که به این نام شهرت داشته اند، باید از افریغون بن محمد جوالیقی نسفی (زنده در ۴۳۸ق/۱۰۴۶م) نام برد که از او در کتاب منتخب القند فی تاریخ سمرقند اثر محمدبن عبدالجلیل سمرقندی یاد شده است (قزوینی. ۶/۱۱۱).
آفریغیان
واژهٔ فریغون آن سان که از اسناد تاریخی بر می آید، در حوزهٔ جغرافیایی شمال افغانستان کنونی تا خوارزم و ماوراءالنهر رواج داشته است. نویسندهٔ حدودالعالم که اثر خود را در ۳۷۲ق/۹۸۲م نوشته و آن را به ابوالحارث محمدبن احمد مشهورترین فرمانروای این سلسله تقدیم داشته، می گوید که پادشاهان کنونی گوزگانان از اولاد فریدون (پادشاه افسانه ای ایران باستان) اند.تشابه نام فریغون با فریدون و گفتار نویسندهٔ حدودالعالم مایهٔ آن شده که برخی از خاورشناسان گفته اند اگر پیوندی میان فریغونیان و خوارزمیان در کار باشد، می توان سلسلهٔ نسب آنها را به فریدون پیشدادی یا سیاووش کیانی رساند (مینورسکی. ۱۷۴).
باسورث پادشاهان افریغی را که در خوارزم حکومت می کرده اند، با فریغونیان گوزکان مرتبط می داند (ایرانیکا، ذیل آل فریغون). اینکه در پاره ای از متون نام افریغیان خوارزم به صورت آل فریغون کاث درآمده، می تواند تأییدی بر نظریهٔ مذکور باشد (نک: آل عراق). شواهد دیگری در دست است که افراد برجستهٔ دیگری نیز به نام فریغون یا ابن فریغون مشهور بوده اند.
به گمان مینورسکی، نویسندهٔ حدودالعالم همان کسی است که اثر دائرةالمعارف مانندِ جوامع العلوم را در نیمهٔ نخست سدهٔ ۴ق/۱۰م به زبان عربی نگاشته است. نام این مرد، ابن فریغون یا شعبابن فریغون بوده است. او به گفتهٔ مینورسکی نوهٔ یکی از فرمانروایان فریغونی بوده یا با آنان نسبتی داشته (خدیو جم، ۱۵۲). گرچه از مطالب یاد شده نمی توان به نتیجهٔ مشخّصی رسید، لیکن می توان این نکته را دریافت که با پذیرش آیین تازه به حکومت خود ادامه می داده اند. فرمانروایان گوزگان و خوارزم از این میان بوده اند که ظاهراً پیوند خانوادگی نیز با هم داشته اند. از کسان دیگری که به این نام شهرت داشته اند، باید از افریغون بن محمد جوالیقی نسفی (زنده در ۴۳۸ق/۱۰۴۶م) نام برد که از او در کتاب منتخب القند فی تاریخ سمرقند اثر محمدبن عبدالجلیل سمرقندی یاد شده است (قزوینی. ۶/۱۱۱).
wiki: آل فریغون
کلمات دیگر: