سره

سره . [ س َ رَ / رِ ] (ص ، اِ) زر رایج تمام عیار باشد و نقیض قلب است که ناسره گویند. (برهان ) (جهانگیری ). سیم و زر قلب راناسره خوانند و پاک را سره . (آنندراج ) :
زرگرفرونشاند کرف سیه به سیم
من باز برفشاندم سیم سره به کرف .

کسائی .

جایی که خطر ندارد آنجا
نه سیم سره نه زر کانی .

ناصرخسرو.

نقد سره ست عمر و جهان قلب بد مده
نقد سره به قلب که ناید ترا سره .

ناصرخسرو.

نقدی سره از آن صره برداشتند. (کلیله و دمنه ).
دین سره نقدی است به شیطان مده
یاره ٔ فغفور به سگبان مده .

نظامی .

پیش ظاهربین چه قلب و چه سره
او چه داند چیست اندر قوصره .

مولوی .

|| بقول اصمعی «سَرَق » نوعی از حریر، معرب «سره » پارسی است . (ابن درید) (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). شقه ٔ حریر سفید علم . (برهان ). شقه ٔ حریر سپید. (آنندراج ) (رشیدی ). || به معنی اصل هم آمده چنانکه فرع را پایه خوانند. (برهان ). اصل . (جهانگیری ). || آب عمیقی که از سر مردم بگذرد. (برهان ) (جهانگیری ). || نیک و بی عیب . (برهان ) (آنندراج ). خوب و نیکو. نیکو و پسندیده . (صحاح الفرس ) :
ره نمودن بسوی دولت کاری سره است
من نمودم ره و کردم همه را زین آگاه .

فرخی .

اینجا فرود باید آمد که امروز کاری سره رفت .(تاریخ بیهقی ). امیر گفت این سره میماند. (تاریخ بیهقی ). سره کردی که مرا از آن یاد آوردی . (چهارمقاله ). روا باید داشتن که این دغل نیست سره است ، اما خدای تعالی به صورت دغل بدو مینماید. (کتاب النقض ص 428).اگر اصول مذهب شافعی سره است التجاء به بوالحسن اشعری کردن خطا باشد. (کتاب النقض ص 491).
چون از سره بدل نتوانست فرق کرد
انگاشت زآن ِ اوست به یک وزن و یک عیار.

سوزنی .

بی خبر باشد از صلح و بی آگاه از جنگ
هیچ صلحی به جهان بی وی و جنگی سره نیست .

سوزنی .

تو گازری سره دانی به جامه شستن لیک
چو دل بدست افتد سیه کنی و تباه .

سوزنی (دیوان ص 379).

من کرده خویشتن سره از فضل وآنگهی
در کنج خانه مانده چو بر خایه ماکیان .

وطواط.

گفت بیچاره فردوسی بیست وپنج سال رنج برد تا این کتاب تمام کرد هیچ ثمره نداد. محمود گفت : سره گفتی ، من از آن پشیمان شدم . (تاریخ طبرستان ).
بپرسید از او حال میش و بره
نیوشیده دادش جوابی سره .

نظامی .

مادرم گفت کو زنی سره بود
پیرزن گرگ باشد او بره بود.

نظامی .

گورخانه ٔ قبه ها و کنگره
نبود از اصحاب معنی آن سره .

مولوی .

|| گزیده و نفیس . (برهان ) (آنندراج ). چیز اعلا را گویند، چنانکه زبون و ادنی را پایه خوانند. (جهانگیری ) :
کنون خوردنیهات نان و بره
همان پوششت جامه های سره .

فردوسی .

نباید که آرند خوان بی بره
بره نیز پرورده باید سره .

فردوسی .

خرد اندر ره دنیا سره یار است و سلاح
خرد اندر ره دین نیک سلاح است و عصاست .

ناصرخسرو.

من همانا که نیستم سره مرد
چون نیم مرد رود و مجلس و کاس .

ناصرخسرو.

و مکران تا کابل و طخارستان و طبرستان و این سره زمین است . (مجمل التواریخ ).
بخور ای نیک سیرت سره مرد
کآن نگون بخت گرد کرد ونخورد.

سعدی .

|| خالص و پاک . (برهان )(آنندراج ).
- سره بودن ؛ مفید بودن : و سیب شکوک خشک بوده و معده را سره باشد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و هم چنین منزلت «اخواننا» هم سره بودی اگر «بغوا علینا» از دنبال نبودی . (کتاب النقض ص 482).
- سره دانستن ؛ خوب دانستن . کامل دانستن : ... و هر عاقل و عالم که این تصنیف بخواند سره بداند و الحمد ﷲ کما هو اهله . (کتاب النقض ص 417). اگرچه رافضی بوده است و اکنون سنی شده است انصاف این است که مذهب جهودان و ملحدان هم سره میداند. (کتاب النقض ص 443).و این حجتی بلیغ است هر کس که نیک بخواند سره بداند. (کتاب النقض ص 464).
- سره فهم کردن ؛ : این طریقه سره فهم کند... (کتاب النقض ص 480). اولاً مذهب شیعه و همه ٔ اهل عدل در این مسئله سره فهم باید کردن تا شبهت این کلمات برخیزد. (کتاب النقض ص 534).
- سره کردن ؛ تجوید. (دهار) (المصادر زوزنی ) (تاج المصادر بیهقی ).
- || خوب کردن . نیکو کردن :
راست کن لفظ و استوار بگو
سره کن راه و پس دلیر بتاز.

مسعودسعد.

نماز دیگر بدر سراپرده ٔ سلطان شدم ... گفت سره کردی و به وقت آمدی . (چهارمقاله ). سره کردی که مرا از آن یاد آوردی . (چهار مقاله ). رجوع به سره کردن شود.
- ناسره ؛ ناخالص . نادرست :
گیرم کز زرق رسیدی به رزق
نایدت از ناسره افعال عار.

ناصرخسرو.

کآنهمه ناموس و نام چون درم ناسره
روی طلاکرده داشت هیچ نبودش عیار.

سعدی .

سرة. [ س ُرْ رَ ] (ع اِ) ناف . ج ، سُرّات ، سُرَر. (مهذب الاسماء) (منتهی الارب ) (آنندراج ). ناف . (غیاث ) (زمخشری ) (دهار). || میانه ٔ وادی و بهترین جای در وی و میانه ٔ هر چیزی . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
- سرةالارض ؛ قوطولیدون . (یادداشت مؤلف ).
- سرةالبطن ؛ اقلیم رابع. (تاریخ بیهقی ص 27) :
سرةالبطن ربع مسکون بود
غرةالوجه ملک سلطان شد.

؟ (از ترجمه ٔمحاسن اصفهان ص 100).

- سرةالحوض ؛ قرارگاه آب در تک حوض . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
- سرةالوادی ؛ میان رود. (مهذب الاسماء).
|| (ص ) امراءة سُرَّة؛ زن شادکن . (منتهی الارب ) (آنندراج ). زنی که مردم را شاد کند. (ازاقرب الموارد).

سره در هرواژه ای وتلفضی جایگاه مهمی دارد وبرای درک معنی ان کلمات کاربردی پیش وپس ان مشخص میکند

هم معنی پهن می باشد

سَره گزینی در معنای "نقد" بکار رفته است.

بی آلایش، بی آمیغ، بی غش، پاک، خالص، ناب، نیامیخته، درست، صحیح، خوب، نیک، کامل، بی نقص

صفی

بی شائبه

سارا. ( ص ) خالص را گویند. ( جهانگیری ) ( رشیدی ) ( غیاث ) ( انجمن آرا ) ( فرهنگ خطی کتابخانه لغت نامه ) . خالص و صاف. ( شعوری ) . خالص و ویژه. ( آنندراج ) . اگرچه این لفظ به این معنی شایستگی صفت دیگر چیزها را نیز دارد لیکن ترکیب آن بجز عنبر و مشک وزر بنظر نیامده است. همچو عنبرسارا، و زر سارا. ( برهان ) ( جهانگیری ) ( انجمن آرا ) ( رشیدی ) ( غیاث ) ( آنندراج ) . پاک. بی آمیغ. ناب. تمیز. بی بار.

سره بیشتر به چم اصل است و دوستانی که گمان میکنند پاک و بی امیغ است بیشتر از شنیدن زر ناسره گمان برده اند به چم بی امیغ است و هرجا که درباره زر و سیم و چیز دگر به کار برده اند سخن از اصل بودنست و نه امیغ - سره اصل و پایه فرع است -
و دیگر سره سر هرچیزست و چون گوییم سره کردی چمش اینست که ان کار سر کارها ست -