احتباک

بستن ازار

احتباک. [ اِ ت ِ ] ( ع مص ) بستن اِزار. ازار سخت کردن بر میان. ( تاج المصادر ). شلوار بر میان سخت بستن. || استوار و نیکو کردن هر چیزی. || احتباک ثوب ؛ نیکو بافتن جامه. || حبوه بستن و گردپای نشستن. احتباء. ( منتهی الارب ). پشت و ساق درهم کشیده نشستن. || فراهم بستن پشت و ساق خود بفوطه. || سخت شدن. || جرجانی در تعریفات آرد: احتباک آن است که در کلام ، متقابلان جمع شوند و یکی از متقابلان را حذف کنند بجهت دلالت مقابلش بر آن. مثلاً علفتهاتبناً و ماءً بارداً. بجای : علفتها تبناً و سقیتها ماءً بارداً. و مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون آرد: احتباک ، بالباء الموحدة، و هو عند اهل البیان من الطف انواع الحذف و ابدعها و قل من تنبّه له او نبّه علیه من اهل فن البلاغة. و ذکره الزرکشی فی البرهان. و لم یسمه هذا الاسم بل سماه الحذف المقابلی. وافرده بالتصنیف من اهل العصر العلامة برهان الدّین البقاعی. و قال الاندلسی فی شرح البدیعة: و من انواع البدیع، الاحتباک وهو نوع عزیز. و هو ان یحذف من الاول ما اثبت نظیره فی الثانی و من الثانی ما اثبت نظیره فی الأوّل. کقوله تعالی : و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق. ( قرآن 171/2 )؛ التقدیر و مثل الانبیاء و الکفار کمثل الذی ینعق و الذی ینعق به. فحذف من الاول الانبیاء لدلالة الذی ینعق علیه ، و من الثانی الذی ینعق به ، لدلالة الذین کفروا علیه. و قوله : ادخل یدک فی جیبک تخرج بیضاء. ( قرآن 12/27 )؛ التقدیر تدخل غیربیضاء و اخرجها تخرج بیضاء. فحذف من الاول تدخل غیربیضاء و من الثانی و اخرجها. و قال الزرکشی هو ان یجتمع فی الکلام متقابلان فیحذف من کل واحد منهما مقابله لدلالة الاَّخر علیه. نحو:ام یقولون افتریه قل ان افتریته فعلی اجرامی و اَنَا بری مما تجرمون. ( قرآن 35/11 )؛ التقدیر ان افتریته فعلی اجرامی انتم برآء منه و علیکم اجرامکم و اَنَا بری مما تجرمون. و نحو: یعذّب المنافقین ان شاء او یتوب علیهم. ( قرآن 24/33 )؛ ای یعذّب المنافقین ان شاء فلایتوب علیهم. او یتوب علیهم فلایعذبهم. و نحو: ولاتقربوهن حتی یطهرن فاذا تطهرن فأتوهن. ( قرآن 222/2 )؛ ای حتی یطهرن من الدم یتطهرن بالماء. فاذا تطهرن و یتطهرن فاتوهن. و نحو: خلطوا عملاً صالحاً و آخر سیئاً. ( قرآن 102/9 )؛ ای عملاً صالحاً بسیی آخر سیئاًبصالح. و مأخذ هذه التسمیة من الحبک الذی معناه الشد و الاحکام و تحسین اثر الصبغة فی الثوب. فحبک الثوب سدّ مابین خیوطه من الفرج و شده و احکامه بحیث یمنع عنه الخلل مع الحسن والرونق. و بیان اخذه منه ، ان مواضع الحذف من الکلام شبهت بالفرج من الخیوط فلما ادرکها الناقد البصیر بصوغه الماهر فی نظمه و حوکه فوضع المحذوف مواضعه کان حائکاً له مانعاً من خلل یطرقه. فسد بتقدیره ما یحصل به الخلل مع ما اکسی من الحسن والرونق. کذا فی الاتقان فی نوع الایجاز و الاطناب.