بلندی

بلندی . [ ب ُ ل َ ] (حامص ، اِ) برآمدگی ، نقیض پستی و کوتاهی . (ناظم الاطباء). برشدگی . شُموخ . عَرار. عَلاوة. عِلْو یا عُلُوّ. قُردَوة. قِنی ̍ :
گشاده شود کار چون سخت بست
کدامین بلندی که نابوده پست .

ابوشکور.

همی داشتش چون یکی تازه سیب
که اندر بلندی ندیدی نشیب .

فردوسی .

جهان را بلندی و پستی توئی
ندانم چه ای هرچه هستی توئی .

فردوسی .

زایران برآرم یکی تیره خاک
بلندی ندانند باز از مغاک .

فردوسی .

بدرد دل و مغزشان از نهیب
بلندی ندانند باز از نشیب .

فردوسی .

زمین را بلندی نبد جایگاه
یکی مرکزی تیره بود و سیاه .

فردوسی .

تا در بر هر پستی پیوسته بلندیست
تا درپس هر لیلی آینده نهاریست .

فرخی .

هَدهَدة؛ فرود آوردن چیزی را از بلندی به پستی . (از منتهی الارب ). || علو. بالایی . (فرهنگ فارسی معین ). رفعت . (آنندراج ) (غیاث ) :
آفتابی بدان بلندی را
لکه ٔ ابرناپدید کند.

سعدی .

- بلندی همت ؛ بلندهمتی . دارای همت بلند بودن : نوع سیم از انواع تحت جنس شجاعت ، بلندی همت است . و آن عبارتست از آنکه نفس را در طلب جمیل سعادت و شقاوت این جهانی در چشم نیاید و بدان استبشار و ضجرت نماید تا بحدی که از هول مرگ نیز باک ندارد. (نفائس الفنون ، حکمت عملی ). || درازی . (غیاث ) (آنندراج ). طول . (فرهنگ فارسی معین ) :
هرگزبود آدمی بدین زیبایی
یا سرو بدین بلندی و رعنایی .

سعدی .

- امثال :
بلندی شمشیر چه باید گامی پیش نه ؛ یونانیان می نویسند که جوانی از مردم اسپارطه از کوتاهی شمشیر خویش شکایت میکرد، مادر گفت از صف گامی پیش نه . لیکن ظاهراً این مثل در ایران نیز متداول بوده و عامیان امروز گویند: بلندی قداره بی فایده است یک قدم جلو. (از امثال و حکم دهخدا). و رجوع به روزنامه ٔ فکر آزاد شماره ٔ 40 سال اول شود.
- بلندی روز؛ فراخی آن . وقت نیمروز: شدّالنهار؛ وقت ارتفاع نهار و بلندی روز. (منتهی الارب ). || ارتفاع . (از ناظم الاطباء)(فرهنگ فارسی معین ). شَرَف . سَمک : هریکی را [ از هرمان مصر ] چهارصد ارش دراز است اندر چهارصد ارش پهنا اندر چهارصد ارش بلندی . (حدود العالم ) . || بزرگی و افراختگی . (ناظم الاطباء). بزرگی و عظمت . (فرهنگ فارسی معین ). ذِکر. رِفعة. سَناء. علاء. عُلوّ. عُلی ̍. فُخَیمة. مَسعاة. مَعلاة :
بزرگی و فیروزی و فرهی
بلندی و دیهیم شاهنشهی .

فردوسی .

بدین بارگاهش بلندی بود
بر موبدان ارجمندی بود.

فردوسی .

فروغ و بلندی نجوید ز کس
دل افروز رخشنده اویست و بس .

فردوسی .

رخ مرد را تیره دارد دروغ
بلندیش هرگز نگیرد فروغ .

فردوسی .

گر وصل توام دهد بلندی
هجران تو آردم به پستی .

خاقانی .

ببینیم کز ما بلندی کراست
درین کار فیروزمندی کراست .

نظامی .

بلندیت باید تواضع گزین
که آن بام را نیست سلّم جز این .

سعدی .

بلندی به ناموس و گفتار نیست
بلندی به دعوی و پندار نیست .

سعدی .

بگردن فتد سرکش تندخوی
بلندیت باید بلندی مجوی .

سعدی .

کَساء؛ بلندی مرتبه . (منتهی الارب ).
- بلندی دادن ؛ عظمت دادن . پایگاه رفیع بخشیدن . به مقام عالی رسانیدن :
بلندی تو دادی تو ده زور و فر
که خواهم از او باز خون پدر.

فردوسی .

دوستان و دشمنانش را بلندی داد چرخ
دوستانش را ز بخت و دشمنانش را ز دار.

امیرمعزی (از آنندراج ).

- بلندی منش ؛ طبع بلند داشتن :
زن و مرد را از بلندی منش
سزد گر برآید سر از سرزنش .

فردوسی .

|| کبر و غرور :
بدان تا ز فرزند من بگذری
بلندی گزینی و گندآوری .

فردوسی .

ز فرمان اگر یک زمان بگذری
بلندی گزینی و گندآوری .

فردوسی .

|| قوت در آواز. جهر در صوت . جهری . جهوری بودن صوت . (یادداشت مرحوم دهخدا). جِرم .
- بلندی دادن سخن ؛ شیوا کردن آن . فصیح و بلیغ ادا کردن آن :
به فرخ فالی و فیروزمندی
سخن را دادم از دولت بلندی .

نظامی .

- بلندی دادن ناله ؛ به آوای بلند نالیدن . ناله سر دادن . زار نالیدن . به آوای بلند گریستن :
گر نیاید آن کمان ابروی من مانند تیر
صد بلندی میدهم هر ناله ٔ آهسته را.

علی خراسانی (از آنندراج ).

|| (اِ) جای بلند. مکان مرتفع. جای رفیع. (یادداشت مرحوم دهخدا). پشته . فراز. أمت . أوج . رابیة. رَباءة. رباوة [ رَ / رِ / رُ وَ ]. رَبْو (رِبْو، رُبْو). صعود. قنوع . مَشرف . مَشرفة : این ملک بر سر بلندی نشسته بود با تنی چند از خاصگان خویش . (نوروزنامه ).
چو سیلاب ریزان که در کوهسار
نگیرد همی بر بلندی قرار.

سعدی .

اِرتباء، استعلاء؛ بر بلندی برآمدن . (منتهی الارب ). اَعراف ؛ بلندیها میان بهشت و دوزخ . (ترجمان القرآن جرجانی ). خُطمة؛ بلندی کوه . (منتهی الارب ). سَرکوب ؛ بلندییی که بر قلعه ها و خانه ها مشرف بود. (از برهان ). || قله . (ناظم الاطباء). بالا. سر :
به یک دست ایوان یکی طاق دید
ز دیده بلندی او ناپدید.

فردوسی .

به کوه رهو برگرفتند راه
چه کوهی بلندیش بر چرخ ماه .

اسدی .

- بلندی طاق ؛ در اصطلاح معماری و ساختمان ، خیز. (از فرهنگ فارسی معین ). مرتفعترین قسمت طاق که مشابه قله است در کوه .

فراز

کوهه

بلندی :
دکتر کزازی در مورد واژه ی بلندی می نویسد : ( ( بلندی در پهلوی بلندیه bulandīh بوده است. ) )
زمین را بلندی نبُد جایگاه ؛ / یکی مرکزی تیره بود و سیاه
ستاره ، به سر بر، شگفتی نمود؛/به خاک اندرون، روشنائی فزود.
توضیح بیت : زمین در آغاز ارجمندی و والایی نداشت کانون تیر فام و سیاه بود خورشید بر فراز آن شگفتی آفرید و خاک تیره و تار را روشنایی بخشید.
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 193 )