کنیت . [ ک ُ ی َ ] (ع اِ) کنیة. کنیه . نامی که در اول آن کلمه ٔ «ابو»، «ابا»، «ابی » (پدر)، «ام » (مادر)، «ابن » (پسر)، «بنت » (دختر) باشد، مانند ابوالحسن ، اباالقاسم ، ابی بکر، ام کلثوم ، ابن حاجب ، بنت الکرم . (فرهنگ فارسی معین ). نامی که در اول آن لفظ «اب » باشد به نصب یا به جر یا به رفع یا لفظ «ام » باشد یا «ابن » یا «بنت » چون : ابوالحسن و ابی بکر و ابوهریره و ام الکتاب و ام کلثوم و ابن حاجب و ابن السبیل و بنت الکرم به معنی ؛ شراب انگوری و بنت الصدر به معنی ؛ اندیشه . (غیاث ).و در عربی نامی را گویند که در اول آن «اب » یا «ام »باشد همچون ابوالمعالی و ام کلثوم . (برهان ). و گاه کنیت به نام پدر یا مادر دهند به علت شرافت پدر یا مادر. چنانکه حسین بن علی علیه السلام را یا ابن بنت رسول اﷲ خطاب می کردند و به عبداﷲبن عباس و عبداﷲبن عمر، ابن عباس و ابن عمر می گفتند و آن بر دو گونه است ؛ کنیت معتاد و آن کنیتی است که کسی را دهند به نام فرزند یافرزندان او چون ابوالبشر در کنیت آدم و ابوالقاسم در کنیت رسول (ص ) و ابوالحسن در کنیت علی بن ابی طالب علیه السلام . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: ای بوالفرخج ساده همیدون همه فرخج
نامت فرخج و کنیت ملعونت بوالفرج .
لبیبی (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
به نام و کنیتت آراسته باد
ستایشگاه شعر و خطبه تا حشر.
عنصری (از یادداشت ایضاً).
هر مدیحی کو بجز بر کنیت و بر نام اوست
خود نه پیوندش به یکدیگر فراز آید نه ساز.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 44).
اسب وی به کنیت خواستند و به تعجیل مرتب کردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
380).
به نام آدم و کنیت ابوالبشر بد او
که او ز روی زمینست از اوست اصل بشر.
ناصرخسرو.
بر نگین خاتم او تا ابد
کنیت شاه اخستان باد از ظفر.
خاقانی .
حرز امت محمد آنکه ز حلم
کنیتش دهر بوتراب کند.
خاقانی .
به عهد مفتی عالم درخت جاه و جلال
به نام و کنیت او برگ و بار می سازد.
خاقانی .
نخستین مرغ بودم من در این باغ
گرم بلبل کنی کنیت وگر زاغ .
نظامی .
کنیت سعدی فروشستم ز دیوان وجود
پس قدم در حضرت بی چون مولایی زدم .
سعدی (کلیات چ مصفا ص 792).
و رجوع به کنیه و کنیة شود.
|| گاهی لفظ کنیت در فارسی به معنی مطلق لقب هم مستعمل می شود. (غیاث ) (آنندراج ).
