قصران

قصران (معرب کوهسران): از نظر تاریخی ناحیه ای بزرگ و کوهستانی است و در شمال جلگهٔ ری قرار دارد و سرزمینی است که محدوده ای از خاور به باختر میان کوه دماوند تا طالقان و از جنوب به شمال میان شهر ری باستان تا مرز مازندران را دربردارد و تهران پایتخت ایران که اکنون بدین پایه از اعتبار و عظمت رسیده است در گذشته بخشی کوچک از قصران به شمار می آمده است و خود قصران نیز یکی از شهرستان های عمدهٔ ری قدیم بوده است. منطقه قصران شامل دو بخش بنام های قصران داخل (درونی یا علیا) و قصران خارج (بیرونی یا سفلی) می باشد که قصران علیا همان لواسانات تاریخی است که شامل شهرهای لواسان، فشم، آسارا، شمشک، بخش های رودبارقصران، جاجرود و آسارا، شهرستان پردیس، دهستان لواسان کوچک، دهستان لواسان بزرگ، دهستان سیاهرود، شهرستانک، لورا و دشت لار بوده و مناطق کوهستانی و ییلاقی - تفریحی فراوانی از جمله پیست اسکی شمشک، دیزین و پیست اسکی دربندسر را نیز فراگرفته است. قصران سفلی یا بیرونی همه محدودهٔ شهر تهران، کن، سلوقان، طرشت، شهر شمیران شامل تجریش، جماران، نیاوران، ولنجک و غیره و نواحی مختلف شهر تهران بجز شهرری را در بر می گیرد.
الف: ری و طهران شناس معاصر مرحوم دکتر حسین کریمان در کتاب قصران خود، قصر یا قصران را معرب کوه سران و کوه سر به معنی ناحیه کوه می داند و چندین دلیل جهت این استدلال بیان می نماید:
آتشگاه قصران در مرز میان آهار و شهرستانک قرار دارد.
روستای قدیمی و باستانی امامه که نامش در منابع باستانی و تاریخی به صورت (انبامه) درج شده که به معنای بامگاه (اندربام، دربام، مکان بلند و مرتفع) در زبان پارسی پهلوی است باستناد کتب مورخین از جمله کتاب تاریخ قصران نوشته دکتر حسین کریمان مرکز قصران و محل سکونت و حکومت حاکمان قصران (کوهسران) بوده که حدود اربعه این ناحیه از شمال به مازندران، از جنوب به ری، از شرق به دماوند و از غرب به طالقان محدود بوده است. این روستا از قدیم جزو دهستان لواسان کوچک شمیرانات بود ولی بعداً به بخش رودبارقصران شمیرانات ملحق شد اما هنوز بسیاری از اهالی امامه پسوند لواسانی در نام های خانوادگی خود دارند.
رودبار در زبان فارسی به معنی ساحل رود است و علت نامگذاری رودبارقصران وجود سرشاخه های اصلی رودخانه جاجرود و امتداد آن در دره های رودبارقصران است. مشابه این نام در سایر دامنه های جنوبی رشته کوه البرز نیز وجود دارد، مانند شهرستان رودبار زیتون (منجیل)، رودبار الموت و غیره. اضافه شدن قصران به رودبار در این ترکیب اسمی از نوع اضافه تخصیصی است یعنی این منطقه رودبار که خود جزوی از اجزای دیگر منطقه بزرگ قصران است برای رفع هر تشابه اسمی با مناطق همنام (رودبار) به صورت رودبارقصران نامگذاری شده است و نباید آن را معادل تمام مساحت منطقه قصران دانست بلکه بخشی بالنسبه کوچک از کل قصران است. قصران که معرب کوهسران است منطقه ای بسیار تاریخی و وسیع بوده که شامل دو بخش درونی یا علیا و بیرونی یا سفلی بوده است که بخش درونی آن شامل لواسانات، رودبارقصران، بومهن، بخش جاجرود، دهستان سیاهرود تهران و بخش هایی از شهرستان کرج مثل آسارا، شهرستانک و دیزین بوده که در گذشته و اکنون نیز در عرف بین مردم بیشتر به لواسانات معروف بوده است چنان که محمدحسن خان صنیع الدوله از بزرگان عصر ناصری و دربار قاجار در خصوص حدود قصران علیا در کتاب مرآت البلدان می نویسد: «قصران علیا همین لواسانات را می گویند که از گردنه قوچک طرف شمال جلگه تهران که شخص سرازیر شد از رودخانه جاجرود عبور نموده سمت شمال این رودخانه اول بلوک لواسانست که بدو لواسان تقسیم شده: لواسان بزرگ و لواسان کوچک و این لواسانات را حالا هم قصران علیا می گویند.». بنابراین رودبارِ قصران، لواسان کوچکِ قصران، لواسان بزرگِ قصران، سیاهرودِ قصران و شمیرانِ قصران و غیره از اجزای قصران محسوب می گردند و اینکه گاهی رودبارقصران را با کل قصران اشتباه می گیرند ناشی از عدم اطلاع از تاریخ و جغرافیای قصران است. ضمناً بخش بیرونی قصران شامل شهر تهران (بجز شهرری یعنی تا سرحد دروازه غار با ری)، شهر شمیران، کن و سلوقان است و تهران (طهران) قبل از پایتخت شدن و قبل از رونق گرفتن یعنی پیش از حمله مغولان که منجر به ویرانی شهر ری و مهاجرت بازماندگان آن به تهران شد یکی از روستاهای کم اهمیت قصران بیرونی به حساب می آمده است.

قَصْران
(یا: قصران ری) نام پیشین ناحیه ای در رشته کوه های البرز واقع در شمال ناحیۀ ری که شامل قصران علیا و قصران سفلی بود. قصران علیا از لواسانات و رودبار قصران تشکیل می شد و گردنۀ قوچک حد جنوبی آن بود. قصران سفلی در جنوب قصران علیا جای داشت و از ده کلاک تا آبادی حکیمیه ممتد بود. تجریش، کن، و ونک ازجمله آبادی های این ناحیه بودند.

قصران (کرمان). رجوع شود به:سیرجان، شهر

[ویکی نور] قصران (کوهسران). قصران(کوهسران)، از آثار ارزشمند استاد حسین کریمان است که در نوع خود بى نظیر مى باشد؛ شامل مباحث تاریخى، جغرافیایى، اجتماعى، مذهبى و آتشگاه منطقه کوهستانى رى باستان و تهران کنونى است که به بهترین صورت در دو مجلد از طرف انجمن آثار ملى در سال 1356 با نقشه جغرافیایی انتشار یافته است.
موضوع کتاب به کوهستان هاى اطراف رى قدیم، آبادى ها، مردم، مذهب، گویش، آداب، رسوم، مثل ها و واژه هاى آنان مربوط مى شود. حدود منطقه مزبور از جنوب کوه بى بى شهربانو (شمال غربى ورامین) و از شمال نور مازندران و از شرق دماوند و از غرب دره کرج است.
در تاریخ دی ماه سال 1385، جناب آقای علیرضا نظر آهاری، رئیس شورای اسلامی شهرستان شمیرانات مقدمه ای بر این کتاب نوشته است، بعد از آن پیش گفتاری از آقای محمدرضا نصیری قائم مقام انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همچنین پیش گفتاری دیگر از مؤلف در سال 1356 ه.ش درباره ری و وجه تسمیه قصران، اخبار مندرج از قصران که در کتاب ذکر گردیده، اشاره شده است.
شامل سه باب می باشد که باب اول دارای چهار فصل؛ شامل تعریف، تاریخ قصران، آبادى های قصران و رجال قصران مى باشد. باب دوم؛ شامل دو فصل درباره مذهب پیش از اسلام و بعد از اسلام در قصران مى باشد. باب سوم کتاب؛ شامل سه فصل که دربردارنده کلیاتی در گویش مردم قصران و انتخاب گویش دیه آهار، پارهای از آداب، رسوم و فصل سوم پیرامون واژها و فهرست های کتاب می باشد.
مطالب مهمى که در کتاب مى خوانیم؛ شامل: پایه اعتبار و ارجمندى ناحیه قصران، قصران و شاعران بزرگ، حدود قصران، ناحیه قصران و تقسیمات کشورى کنونى آن، وجه تسمیه قصران، زمین شناسى قصران، تقسیم قصران به دو قسمت قصران داخل و قصران خارج، تاریخ قصران، آبادى هاى قصران، قصران داخل، قصران خارج و رجال قصران مى باشد.
استاد کریمان درباره واژه قصران و وسعت و چگونگى آن و تقسیم نواحى رى در باب اول، فصل آبادى های قصران، به دو بخش مى نویسد: