نهایه

نهایه (کتاب). النهایه فی مجردالفقه و الفتوی نام کتابی فقهی نوشتهٔ شیخ طوسی ملقب به شیخ طائفه است. این کتاب جمع آوری اخبار فقهی شیعه است و شیخ طوسی آن را پیش از استبصار و پس از تهذیب نگاشته است.
شیخ طوسی ملقب به شیخ طائفه یکی از پیشروان فقه شیعی و بنیانگذار مکتب فقهی نجف است. فقه شیعه در دوران شیخ طوسی دچار تحول عظیمی می شود. فقهی که وی پایه گذاری می کند ارتباط میان فقه اهل حدیث و فقه متکلمان را برقرار می کند. مهم ترین منابع علوم نقلی در میان شیعیان از آثار شیخ طوسی است. او پس از مهاجرت به نجف، مدرسه علمیه بزرگی در آن جا بنا کرد و پایه گذار یکی از مکاتب مهم فقهی شیعه در نجف شد.
کتاب نهایه که شامل اخبار فقهی مدت های مدیدی در مدارس دینی محور بحث و فحص یوده است و شروح و حاشیه های زیادی بر آن نگاشته شده است. این کتاب تا زمانی که هنوز شرایع الاسلام محقق حلی نگاشته نشده بود بعنوان منبع اصلی در مدارس علمیه شناخته می شده است. شیخ طوسی در این کتاب تنها به ذکر احادیث و اخبار شیعی پرداخته است و می توان گفت که این کتاب بر شیوه اهل حدیث نوشته شده است. برخی محققان این کتاب به دلیل نام آن و برخی از آرای شیخ، از جمله آخرین آثار وی بر شمرده اند. اما بنابر گفته محمد تقی دانش پژوه نوشتن این کتاب پیش از استبصار است. گفته می شود که نهایه همان کتاب تهذیب است با این تفاوت که در نهایه، نام امام و سند خبر فقهی حذف شده است. برخی نهایه را گزیده تهذیب نامیده اند. این کتاب از نظر جامعیت نسبت به آثار پیشین خود، کامل ترین اثر فقهی فتوایی است. این کتاب هم به عنوان منبع درسی و هم به عنوان رساله عملیه و مآخذ مطالعات فقهی تا یک قرن بعد از شیخ ملاحظه می شده است. دانشمندان اخباری به این کتاب بیش از مبسوط و خلاف توجه نشان داده اند چرا که عبارات آن مطابق با الفاظ احادیث است.
بر این کتاب نزدیک به ۱۰ شرح و تعلیقه نگاشته شده است که از آن جمله می توان به شرحی اشاره کرد که محقق حلی با عنوان «نکت النهایه» نگاشته است.