کلوئید

کلوئید (به انگلیسی: Colloid) یا چسب سان حالتی بین محلول و سوسپانسیون است که ذرات حل شونده در آن بزرگتر از ذرات محلول ها هستند و نور را پخش می کند، اما در عین حال کوچکتر از ذرات مخلوط ها هستند و ته نشین نمی شوند.مخلوط های کلوئیدی را محلول های چسب مانند نیز می گویند. پراکندگی ذرات آن ها به صورت پراکندگی یونی و مولکولی نیست، بلکه به صورت مجموعه های مولکولی به نام میسل می باشند که به راحتی از حلال، قابل تشخیص هستند، مانند ذرات گچ یا قطرات روغن زیتون در آب، بطوری که محلول های غیر حقیقی یا همان محلول های کلوئیدی مخلوط یکنواخت نیستند. کلویید یک مخلوط است با ذراتی که اندازهٔ آن ها بزرگتر از اندازهٔ ذرات در محلول است. ذره ها در کلویید به صورت معلق و پراکنده هستند. کلوییدها دست کم از دو فاز تشکیل شده اند یکی فاز پراکنده شونده و دیگری فاز پراکنده کننده مانند مخلوط نشاسته در آب که به عنوان محلول شناخته نمی شود.
کلوییدها محلول نیستند کلوییدها ظاهری محلول مانند دارند. یعنی به ظاهر همگن و شفاف اند و مانند محلول ها از سوراخ های کاغذ صافی می گذرند. با وجود این، چهار تفاوت اساسی میان کلوییدها و محلول ها دیده می شود: 1. درکلوییدها، اندازهٔ ذراتِ پخش شده، از اندازهٔ ذرات حل شده در محلول ها، یعنی مولکول ها و یون ها، بزرگتر است ( اندازهٔ ذره های کلویید بین 1 تا 1000 نانومتر است) . 2. اگرچه معمولاً اندازهٔ ذرات سازندهٔ کلوییدها آن اندازه کوچک است که از سوراخ های کاغذ می گذرند، اما آن اندازه بزرگ هم هست که وقتی در مسیر نور قرار گیرند، بتوانند نور را به اطراف بپراکنند. اگر در یک جای تاریک، دو ظرف، یکی شامل محلولی مانند آب نمک و دیگری شامل کلوییدی مانند FeCl3 در آب جوش را در کنار یکدیگر قرار دهید و باریکهٔ نوری به آن بتابانید و از پهلو به آن دو نگاه کنید، می بینید که مسیر عبور نور در داخل محلول مشخص نیست، ولی در داخل کلویید کاملاً مشخص است؛ به ترتیب از چپ به راست: کلویید پودر طلا، محلول کلرید طلا، سوسپانسیون سولفات آهن و کلرید طلا 3. کلوییدها برخلاف محلول ها حالت پایدار ندارند، بلکه با گذشت زمان تغییر می کنند؛ 4. ذرات سازندهٔ کلوییدها بر خلاف ذرات سازندهٔ محلول ها، در شرایط معین، مثلاً بر اثر سرد کردن یا گرم کردن یا در مجاورت با برخی ذرات دیگر، به یکدیگر متصل می شوند و ذرات بسیار بزرگتری را تشکیل می دهند. در این صورت، کلویید حالت «نیمه جامد» یا «ژله» به خود می گیرد، یا اینکه لخته می شود.
ناهمگنی: هر مخلوط کلوئیدی از ذرات بسیار ریزی که فقط با اولترامیکروسکوپ دیده می شود، تشکیل شده و برخلاف محلول های واقعی همیشه ناهمگن می باشد.
فشار اسمزی: نباید انتظار داشت که فشار اسمزی مخلوط کلوئیدی بزرگ باشد، زیرا ذرات معلق در حلال از اجتماع هزاران مولکول بدست آمده اند و حال آنکه در محلول ها ذرات، ماهیت و طبیعت شیمی فیزیکی خود را حفظ می کنند و در نتیجه فشار اسمزی که نسبت مستقیم با آن ها دارد، زیادتر از تعداد ذرات مجتمع و متراکم محلول های کلوئیدی است.
پالایش پذیری: ذرات ریز مخلوط کلوئیدی به آسانی از منافذ کاغذهای صافی عبور می کنند. از همین روست که در آزمایشگاه از بشقاب های چینی لعاب نخورده استفاده می کنند.
اثر تیندال: به وجود ذرات معلق در هوای یک اتاق تاریک یا در سالن سینما در وقتی که اشعه از سوراخ تنگی داخل می شود، آشنایی داریم. همین پدیده با محلول کلوئیدی ظاهر می شود. این پدیده به نام پدیده تیندال، بعلت پراکندگی نور در اثر ذرات می باشد و ارتباطی با انعکاس ندارد.
رنگ: رنگ مخلوط کلوئیدی از طول موج نور پخش شده بدست می آید و تابع بزرگی و ماهیت ذرات کلوئیدی می باشد.
حرکت براونی: مانند ذرات گاز که با حرکات منظم به اطراف پخش و پراکنده می شوند و با هم برخوردهایی دارند، ذرات محلول های کلوئیدی حرکاتی نظیر آن ها را دارا می باشند که به نام کاشف آن " براون " معروف گشته است.
کاتافوریزیس: یک خاصیت بسیار مهم مخلوط کلوئیدی که در ژئوشیمی نیز قابل توجه می باشد، دارا بودن بارالکتریکی ذرات می باشد. به این معنا که اگر محلول را تحت تأثیر میدان الکتریکی قرار دهیم، ذرات به سمت یکی از الکترودها متوجه می شوند. این پدیده که به نام کاتافورز مشهور گشته، با پدیده الکترولیز تفاوت دارد، زیرا در محلول الکترولیت، دو نوع بار مثبت و منفی وجود دارد و هر بار به سمت قطب مخالف خود می رود، ولی در محلول های کلوئیدی فقط یک بار، گاهی مثبت و زمانی منفی وجود دارد. چنان که، بار محلول های کلوئیدی هیدراتهای Fe, Cr, Al و بعضی اکسیدها مثال مثبت است، ولی فلزات Au, Cu, Ag و سولفورهای فلزات و چسب هوموس، سلول های منفی می باشند.
الکترواسموز: بار ذرات را می توان با استعمال میدان الکتریکی تعیین نمود. در آزمایش الکتروفورز، ذرات نسبت به محیط تفرق و حلال در حرکت می باشند، اما می توان ذرات را ساکن و متوقف ساخت و محیط تفرق را به حرکت انداخت. این پدیده، به نام الکترواسموز برای خشک کردن مواد رنگی و اخذ رطوبت از خاک چینی و غیره می باشد.
رسوب شدن و انعقاد: ذرات هر محلول کلوئیدی را می توان با افزایش یک الکترولیت مناسب رسوب داد.
اندازه هر یک از اجزای کلوئید از ۱ نانومتر تا ۱۰۰ نانومتر است.
هنگامی که شکر به آب افزوده می شود، در آن حل شده و نوعی محلول به وجود می آورد. شما می توانید این محلول را ببینید. این محلول بدون تغییر از کاغذ صافی عبور می کند.
هنگامی که پودر گچ به آب افزوده شود، در آن حل نشده و به صورت معلق در می آید. که به آن سوسپانسیون می گویند. ذره های گچ در هنگام هم زدن، در آب پخش می شوند. این مخلوط، کدر است و هنگامی که به حال خود رها شود، گچ ته نشین می شود.

کُلوئید (colloid)
ماده ای مرکب از ذرات بسیار ریز ماده ای، با نام فاز پاشیده، در ماده ای دیگر، با نام فاز پیوسته ، با توزیع یکنواخت و پایدار. اندازۀ ذرات پاشیده یک تا ۱۰۰۰ نانومتر و کوچک تر از ذرات تعلیقی، اما بزرگ تر از مولکول های محلول حقیقی است . کلوئیدهای شامل گاز عبارت اند از افشانه ها که پاشیدگی ذرات مایع یا جامد در گازند، مانند مِه یا دود؛ و کفها که پاشیدگی گازها در مایعات اند. کلوئیدهای شامل مایعات عبارت اند از امولسیونها که در آن ها هر دو فاز پاشیده و پیوسته مایع اند، و سُلها که ذرات جامد پاشیده شده در مایع اند. سُل هایی که در آن ها هر دو فاز در ایجاد شبکۀ مولکولی سه بعدی سهم دارند، به ژله شبیه اند و ژِل نام دارند. نمونه هایی از این نوع سُل عبارت اند از: ژلاتین ، «محلول» نشاسته ، و سیلیکاژل. فولاد نوعی کلوئید جامد است. شیر امولسیون طبیعی چربی مایع در مایعی آبکی است . امولسیون های مصنوعی، مانند بعضی از رنگ ها و لوسیون های آرایشی، دارای عوامل امولسیون سازشیمیایی اند تا حالت کلوئیدی تثبیت، و مانع جداشدن دو فاز ازهم شود. تامس گراهام، شیمی دان انگلیسی، برای اولین بار کلوئیدها را به دقت بررسی کرد و آن ها را موادی تعریف کرد که از غشای نیم تراوانمی گذرند، در حالی که شبه بلورها، محلول نمک معدنی از این غشاها می گذرند.

کلویید (پزشکی). کِلوئید (پزشکی)(keloid)
در پزشکی، رشد بیش از حد بافت فیبروز (لیفی). معمولاً در محل جوشگاه دیده می شود. برداشتن آن با جراحی اغلب ناموفق است، زیرا مجدداً عود می کند.