اختیارالدین

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) (قلعه ٔ یا حصار...) از قلاع غور. رجوع بحبط ج 2 ص 51، 56، 118، 138، 188، 192، 196، 201، 208، 210، 217، 218، 222، 223، 228، 229، 230، 231، 234، 238، 239، 258، 259، 273، 275 و تاریخ مغول تألیف عباس اقبال ص 265 و 372 و 373 و 374 شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) چون سلطان [ محمد خوارزمشاه ] بجزیره ٔآبسکون رسید سخت مسرور گردید و در آنجا تنها و بی وسیله ٔ معیشت میزیست و مرضش روزبروز رو به افزونی میرفت ، از مردم مازندران جمعی جهت او غذا و مایحتاج زندگی می آوردند و خیمه ٔ کوچکی نیز برای او زده بودند. روزی سلطان بر زبان راند که آرزوی اسبی دارم که گرداگرد این خیمه ٔ کوچک چرا کند، ملک تاج الدین حسن از سرهنگان او بشنید اسبی زرد تقدیم سلطان کرد در صورتی که سابقاً امیرآخور بزرگ او امیر اختیارالدین 30000 اسب در اصطبل داشت و میگفت اگر بخواهم میتوانم این مقدار را بدون صرف دیناری به 60000 رأس برسانم و این تاج الدین حسن را جلال الدین پسر سلطان بمرتبه ٔ امیری رسانید و استراباد و مضافات و قلاع آنرا به او واگذاشت .
و ظاهراً صاحب ترجمه همان اختیارالدین کشلو امیرآخور خوارزمشاه است که در وقت توجه چنگیزخان ببخارا یکی از سرداران عمده ٔ لشکر بخارا بود. (ترجمه از سیرة جلال الدین تألیف محمد منشی نسوی ص 47 و 48) (تاریخ مغول عباس اقبال ص 28 و 40).

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) حسن قورچی . او ازبزرگان و امراء عهد شاه شجاع بود و از طرف این پادشاه برای انجام کارهای بزرگ مأموریتها یافت و در هنگام مرگ او ولایت کرمان بعهده ٔ این امیر بود. صاحب حبیب السیر آرد: «در سنه ٔ سبعین و سبعمائه (770 هَ . ق .) شاه شجاع شنید که شاه محمود خاطر بر آن قرار داده که نوبت دیگر از سلطان اویس استمداد نماید و از این جهة اندیشناک شده بعد از تقدیم مشورت امیر اختیارالدین حسن قورچی را به تبریز فرستاد تا مخدره ای را از مخدرات سلطان اویس خطبه کند و شاه محمود نیز جهة همین مهم خواجه تاج الدین مشیر را که مشیر و وزیر بود و با صابت رأی و تدبیر، محتاج الیه برنا و پیر، بدان جانب ارسال داشت چون این قاصد بپایه ٔ سریر سلطان اویس رسید بنا بر آنکه شاه محمود به استصواب خواجه تاج الدین در کتابتی که بسلطان اویس نوشته بود غایت تعظیم بجای آورده مکتوب را مصدر به این مصراع کرده بود که «العبد و ما فی یده کان لمولاه » و شاه شجاع در نامه ٔ خویش سلطان اویس را برادر خوانده بود ملتمس شاه محمود مبذول افتاد و امیر اختیارالدین حسن همعنان یأس و حرمان بشیراز بازگشت ... و چون شاه شجاع از امر وصیت و تقسیم ولایت فراغت یافت دو مکتوب فصاحت اسلوب یکی بحضرت صاحبقران امیرتیمور گورکان و دیگری بسلطان احمد جلایر در باب سفارش فرزندان و توجه بجوار مغفرت ملک منان در قلم آورد و هر یک مصحوب معتمدی روانه کرد و یکی از علماء متقی را جهة غسل تعیین نمود و فرمود که امیر اختیارالدین حسن قورچی را از کرمان طلب دارند تا نعش او را بمدینه ٔ طیبه نقل کند... شاه شجاع در مرض موت حکومت کرمان را نامزد سلطان احمد کرده او را به آن جانب گسیل فرمود و چون سلطان احمد نزدیک بدارالامان رسید امیر اختیارالدین حسن قورچی با آنکه قوت مقاومت و قدرت مقاتلت داشت بقدم مطاوعت او را استقبال فرمود و مقالید خزاین و مفاتیح قلاع و دفاین را تسلیم نموده عزیمت شیراز نمود و سلطان احمد مانع شد و گفت چندان توقف نمای که خبر صحت پادشاه برسد آنگاه به اتفاق عازم آن صوب شویم اگر مهم نوعی دیگر باشد تو ما را بجای پدری و از ملک و مال هیچ دریغ نیست و بعد از دوازده روز از وصول سلطان احمد بکرمان خبر فوت شاه شجاع شایع شد و اختیارالدین حسن معزز و مکرم همانجا توقف کرد...». رجوع به حبط ج 2 ص 97 و 98 و 99 شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) (مغیث الدین ) یوزبک . دهمین از حکام بنگاله که از سنه ٔ 644 تا 656 هَ . ق . حکومت کرده است . رجوع به طبقات سلاطین اسلام ص 275 شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) ابن غیاث الدین الحسینی . از دانشمندان مائه ٔ نهم و دهم هجری ، و معاصر سلطان حسین بایقراست . وی قاضی هرات بود او راست : اساس الاقتباس ، کتاب مختصری است در امثال و حکم شامل اقتباسات لطیفه . این کتاب بخواهش بایقرا تألیف گردیده و بقول حاجی خلیفه آنرا در سلخ رجب سنه ٔ 897 هَ . ق . بپایان رسانیده است و در سنه ٔ 1298، در 198 صفحه ، در آستانه به اعتناء عبدالحافظ طائفی ، و در سنه ٔ 1323، در 173 صفحه ، در مطبعةالسعاده ٔمصر بطبع رسیده است . رجوع به معجم المطبوعات شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) ایتکین (ملک ...). خوندمیر در حبط (ج 1 ص 417)آرد: چون خبر گرفتاری سلطان رضیه بدهلی رسید امرا واشراف متفق گشته در روز دوشنبه بیست وهشتم ماه رمضان سنه ٔ خمس و ثلثین و ستمائه (635 هَ . ق .) معزالدین بهرام شاه را پادشاه ساختند و در روز یکشنبه یازدهم شوال جمعی از اعیان لشکریان که بعد از واقعه ٔ رضیه متوجه دهلی شده بودند بمقصد رسیده ایشان نیز بشرط نیابت ملک اختیارالدین ایتکین دست بیعت بمعزالدین دادند... القصه چون اختیارالدین ایتکین در قبض و بسط و حل و عقد امور مملکت مطلق العنان شد به استصواب مهذب الدین محمد وزیر تمامی مهمات ملکی و مالی را فیصل میداد و سلطان بهرام شاه را از پادشاهی جز نامی نماند لاجرم در خفیه دو غلام ترک را بقتل او مأمور گردانید ایشان در روز دوشنبه ٔ هشتم محرم سنه ٔ ثمان و ثلثین و ستمائه (638 هَ . ق .) در مجلسی که منهاج سراج وعظ میگفت بیک ناگاه خود را به ایتکین رسانیدند و بزخم سکین اورا از پای درآوردند. و رجوع به حبط ج 1 ص 418 شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) بیشه (امیر). از اکابر غور بعهد اولجایتو. رجوع بذیل جامعالتواریخ رشیدی تألیف حافظ ابرو ص 25 شود.

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) حسن تربتی (قاضی ...). از قضاة و اکابر رجال مائه ٔ نهم و اوائل مائه ٔ دهم هجری است و با سیف الدین احمد تفتازانی و امیر نظام الدین عبدالقادر مشهدی معاصر بوده است . رجوع به حبط ج 2، ص 297 و 313 و 315 و 357 و 417 شود.

قطعه

اختیارالدین . [ اِ رُدْ دی ] (اِخ ) غازی شاه . نام یکی از سلاطین بنگاله که از سنه ٔ 750 تا 753 هَ . ق . سلطنت کرده است . رجوع به طبقات سلاطین اسلام ص 276 شود.