سایشی

سایشی (به انگلیسی: Fricative) اصطلاحی است که برای اشاره به شیوه تولید یک آوا به کار می رود. در تولید یک همخوان سایشی شکافی باریک با نزدیک شدن اندام های گفتار به یکدیگر، در مجرای گفتار شکل می گیرد که باعث می شود جریان هوا به دشواری از میان این شکاف عبور کرده و با ایجاد اصطکاک با اندام های گفتار همخوان سایشی تولید شود. آشفتگی هوا در پشت این شکاف، صدای هیس مانندی تولید می کند که از مشخصه های همخوان های سایشی است. این صدای هیس مانند، در واج های بیواک بهتر از واکدارها قابل تشخیص است. علت این امر این است که در واج های واکدار، جریان هوا پیش از رسیدن به محل تولید باید از میان تارآواها عبور کند؛ این مسئله موجب می شود که میزان جریان هوایی که در پشت شکاف باریک واج های سایشی قرار دارد، به مراتب کمتر از واج های بیواک باشد. از طرفی لرزش تارآواها نیز بخشی از این صدای هیس مانند را می پوشاند. سایشی های معمول در زبان های مختلف عبارتند از: /f/, /v/, /s/, /z/, /θ/, /ð/, /X/ و /ɤ/.
صفیری پیشین بیواک
صفیری پیشین واکدار
صفیری دندانی بیواک
صفیری دندانی واکدار
صفیری پشت لثوی (لثوی-کامی) بیواک
صفیری پشت لثوی (لثوی-کامی) واکدار
صفیری برگشته بیواک
صفیری برگشته واکدار
صفیری لثوی-کامی بیواک (انسدادی)
صفیری لثوی-کامی واکدار (انسدادی)
تقسیم بندی های مختلفی می توان از همخوان های سایشی ارائه کرد. یکی از این تقسیم بندی های براساس نوع شکاف است که می تواند تخت یا شیاردار باشد؛ برای مثال در تولید آوای /s/ حالت زبان شیاردار و در تولید آوای /θ/ حالت زبان تخت است.
صفیری اصطلاح پوششی ای است که به سایشی هایی نظیر /s/ و /ʃ/ اطلاق می شود. ویژگی آواهای صفیری این است که کانالی که برای تولید آوا ایجاد می کنند دندانی، لثوی یا پشت لثوی است، این مسئله موجب می شود که جریان هوا شتاب گرفته و به سمت لبه دندان ها هدایت شود و صدای صفیر مانندی تولید کند. آواهایی که دارای ویژگی صفیری هستند عبارتند از: /f/, /v/, /s/, /z/, /ʃ/, /ʒ/, /tʃ/, /dʒ/. سایشی هایی که دارای این ویژگی نیستند غیرصفیری نامیده می شوند.
زبان فارسی دارای ۸ همخوان سایشی است که عبارتند از: