شبانه

شبانه . [ ش َ ن َ / ن ِ ] (اِ) هر حافظ و نگهبان را گویند. (فرهنگ نظام ). نگاهدارنده و محافظت کننده و نگهبان . (ناظم الاطباء). حافظ و نگهبان را گویند عموماً. (برهان قاطع) (فرهنگ جهانگیری ). || شبان گله ٔ گوسفند. (فرهنگ نظام ). راعی که نگاهدارنده و محافظت کننده ٔ گوسفندان است . (برهان قاطع). شبان و حافظ و نگهبان . (انجمن آرا) (آنندراج ). حافظ ونگهبان گله ٔ گوسپند. (فرهنگ جهانگیری ) :
گفت با خود کزین شبانه ٔ پیر
شاهی آموختم زهی تدبیر.

نظامی .

من بدو داده حرز خانه ٔ خویش
خوانده او را نه سگ ، شبانه ٔ خویش .

نظامی .

چون گرگ بره ز میش بربود
فریاد شبانه کی کند سود.

نظامی .

شبانه . [ ش َ ن َ / ن ِ ] (ص نسبی ) منسوب به شب . متعلق به شب : باده ٔ شبانه . خواب شبانه . (فرهنگ نظام ). مربوط به شب . هر چیز که نسبت به شب داشته باشد اعم ازآنکه در شب کاری کرده باشد یا واقعه ای بر او گذشته باشد. (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) :
دام جهان است بر تو و خبرت نیست
گاهی مستی و گه خمار شبانه .

ناصرخسرو.

به دانش گرای و دراین روز پیری
برون افکن از سر خمار شبانه .

ناصرخسرو.

زندانی روز را شب آمد
بیمار شبانه را تب آمد.

نظامی .

برمیزند زمشرق شمع فلک زبانه
ای ساقی صبوحی درده می شبانه .

سعدی .

معاشران ز حریف شبانه یاد آرید
حقوق بندگی مخلصانه یاد آرید.

حافظ.

می شبانه خور وخواب صبحگاهی کن
مباش در پی آزار و هرچه خواهی کن .

حافظ.

سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه .

حافظ.

شوق لبت برد، از یاد حافظ
درس شبانه ، ورد سحرگاه .

حافظ.

|| هرچه شب بر آن گذشته باشد که عوام شبینه گویند. (فرهنگ رشیدی ) (فرهنگ نظام ). شبینه . هر چیز شب مانده که شب بر آن گذشته باشد از آب و نان و جزآن . (ناظم الاطباء) (از استینگاس ). هر چیز شب مانده که شب بر آن گذشته باشد از آب و نان و امثال آن . (از برهان ). چیزی که شب بر آن گذشته باشد. (فرهنگ جهانگیری ) (از رشیدی ). هر چه شب بر آن گذشته باشد چه شراب و چه طعام که عوام آن را شبینه گویند. (انجمن آرا) (آنندراج ). || مخمور. (فرهنگ نظام ). خمارآلوده و مخمور و مست . (ناظم الاطباء) (از استینگاس ). مخمور. (فرهنگ جهانگیری ). مخمور و خمارآلوده . (برهان قاطع). کسی که در شب بسیار شراب خورد و روز در حال اوآثار آن پیدا شود. (از انجمن آرا) (آنندراج ). کسی که در شب شراب خورده باشد. (فرهنگ رشیدی ) :
تو شبانه می نمایی به بر که بودی امشب
که هنوز چشم مستت اثر خمار دارد.

امیرخسرو.

|| (ق مرکب ) هنگام شب . (فرهنگ نظام ) (ناظم الاطباء) (استینگاس ). شب هنگام . مثال : فلان راحکومت میخواست بگیرد شبانه فرار کرد. (فرهنگ نظام ) :
گرچه حلوای ما شبانه رسید
زعفرانش به روز باید دید.

نظامی .

طلسمی درفشنده در وی پدید
شبانه در آن ژرف وادی رسید.

نظامی .

|| (اِ مرکب ) شرابی که در شب میخورند. (ناظم الاطباء) (استینگاس ). شرابی بود که در شب نوشند. (فرهنگ جهانگیری ) :
مست شبانه بودم و افتاده بی خبر
دی در وثاق خویش که دلبر بکوفت در.

انوری .

|| پوشاک شب . || شام و طعام شب . (ناظم الاطباء) (استینگاس ). || مزد شب . اجرت که در شب گیرند. || به شب افتادن . (از استینگاس ). اما جای دیگر دیده نشد.

شُبانه : شبان ، چوپان
من بدو داده حرز خانه خویش
خوانده او را نه سگ شُبانهٔ خویش
( هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص 592 )