ابوحاتم رازی

ابوحاتِم احمد بن حَمدان رازی وَرسَنانی (زاده: پشاپویه ری - مرگ: ۳۲۲ ق) از مبلغان نیرومند و متکلمان زبان آور و محدّثان نامدار شیعه، که توانست نقش مهمی در شیعه شدن بخش وسیعی از مردم ری، گیلان، قزوین، طالقان، آذربایجان، اصفهان، همدان (و اساساً نواحی جبال یا عراق عجم)در اوائل قرن ۴ هـ ق ایفا کند. او بنا به عقیدهٔ متأخرین، فداکارانه تبلیغ امر امامت دوازدهمین امام شیعه امامیه، و بنا به عقیدهٔ فاطمیان: عبیدالله المهدی یا رجعت محمد بن اسماعیل بن جعفر، را در ایران می نمود، و بقدری در این کار قدرت داشت که توانست مرداویج (پادشاه مؤسس آل زیار) سنی مذهب را نیز با مناظراتی علمی در حضور وی، شیعه سازد؛ ولی پس از مدّتی علمای اهل سنت نزد مرداویج زیاری، سِعایتِ او را نموده و مرداویج را پشیمان ساختند و او را به دستگیری و قتل ابوحاتم رازی تحریک نمودند. ابوحاتم نیز چون زن و فرزندی نداشت و مجرد می زیست، به سرعت گریخت، امّا در میانهٔ راه بر اثر بیماری و ضعف و گرسنگی، در کوهستانهای آذربایجان درگذشت و حتی جسد او نیز به دست نیامد. امروزه قبری از این عالم شیعی موجود نیست.
Iranica
در مورد وی دو نظریه وجود دارد:
نظریه اول - که از روی منابع موجود، اسماعیلیان او را از خود می دانستند که برای مأموریت به ایران اعزام شده بود. کسانی مانند حمیدالدین کرمانی او را از «سداد طریقه» شان می داند و وی را با دو تن از یارانش، ابویعقوب سجستانی و محمد بن احمد نَسَفی، از اساطین دعوت اسماعیلی شمرده اند. نخستین داعیان اسماعیلی (در ایران) از لحاظ جلب قلوب عامه نتوانستند توفیقی به دست آورند، رهبران محلی این نهضت نوپا به طبقات بالای جامعه روی آوردند و اندیشیدند که می توانند با نفوذ در اشراف و حاکمان، موفقیتی کسب کنند. ابوحاتم با تغییر جهت مهمی که در امر دعوت ایجاد کرده بود، توانست امیر ری، احمد بن علی را به سوی خود جلب کند و به گفتهٔ نظام الملک او را به مذهب خویش درآورد. هنگامی که قدرت سیاسی پشتیبان ابوحاتم در ری از میان رفت، وی نیز به دیلمان گریخت و با تعقیب سیاست قبلی، اسفار بن شیرویه و نیز گروهی از اهل دیلمیان را به مذهب خود متمایل کرد (بغدادی، ۱۷۰). با برکناری اسفار و قدرت گرفتن مرداویج پسر زیار، موقعیت ابوحاتم بلافاصله به خطر نیفتاد و حتی گفته اند که مرداویج دعوت او را اجابت کرد (کاشانی، ۲۲). حق این است که در اسماعیلی شدن اسفار یا مرداویج یا حتی حاکم ری باید شک کرد، زیرا دادن آزادی عمل به یک داعی و احتمالاً استفاده های سیاسی از او -در جهت دشمنی با خلافت عباسی- غیر از پذیرفتن کیش و آیین است. کتاب اَعلامُ النُّبُوَّة وی در مورد اثبات نبوت انبیاء با دلائل عقلانی است و در آن نظریاتی در مورد وحدت ادیان الهی در اصل و منشأ پیدایش خود، حتی ادیانی که نام انبیاء آن ها در قرآن ذکر نشده است مانند برخی ادیان ایران، مثل حنظلة بن نون (پیامبر مقتول ایرانی) آمده است و در آن این نظریه مطرح شده که حکمت و تمامی دانش و کشفیات حکمای باستان، حتی یونانی و هندی و ایرانی، از آموزش انبیای الهی به آن ها بوده است.
اما نظریه دوم که متأخران مطرح می کنند، این است که او شیعه امامیه است. وی در نظر ایشان، مردی با اراده و رازدار بوده است، به حدّی که خود اسماعیلیه نیز تا مدت ها پس از درگذشت وی، نمی دانستند که اوشیعهٔ دوازده امامی بوده و نه شیعهٔ اسماعیلی همانگونه که در مورد خواجه نصیرالدین طوسی دچار چنین اشتباهی شده و او را اسماعیلی می پنداشتند. تشیع دوازده امامی ابوحاتم رازی از مقدّمهٔ مسروقهٔ کتاب معروف وی «اعلام النبوه» به وضوح آشکار می شود؛ که در آن به عربی، و با عباراتی فصیح و بلیغ، سرگذشتی خلاصه از خود را نوشته و با القابی رمزی اسامی دوازده امام شیعیان را یاد کرده و از امام دوازدهم شیعیان با عنوان «رَجُل غریب» یاد می کند. او در این مقدمه، امامت ادّعایی اسماعیلیه در مورد عُبَید الله مهدی خلیفهٔ فاطمی مصر، را با احتیاط تمام در معرض شک و ابهام و سپس انکار قرار داده ولی مصلحتاً برای او دعا می کند و نیز به محمد بن زکریای رازی حمله می برد به علت آنکه زکریای رازی یک زندیق و منکر نبوت بود

[ویکی فقه] ابوحاتم رازی (ابهام زدایی). ابوحاتم رازی ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • ابوحاتم احمد بن حسن رازی اصفهانی، از محدّثین قرن چهارم هجری در اصفهان• ابوحاتم احمد بن حمدان رازی، داعی و متکلم اسماعیلی• ابوحاتم محمد بن ادریس رازی اصفهانی، محدّث و رجال شناس نامی ری
...