پرویز ناتل خانلری

پرویز ناتِل خانلری (زادهٔ اسفند ۱۲۹۲ در تهران – ۱ شهریور ۱۳۶۹ در تهران) از اهالی ناتل نور مازندران، ادیب، سیاست مدار، زبان شناس، نویسنده و شاعر معاصر ایرانی است.
دختر سروان، پوشکین (ترجمه) ۱۳۱۰
روان شناسی و تطبیق آن با اصول پرورش ۱۳۱۶
چند نامه به شاعر جوان (ترجمه) ۱۳۲۰
تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی (تألیف) ۱۳۲۷
مخارج الحروف، ابن سینا (ترجمه)، ۱۳۳۳
تریستان و ایزولد (ترجمه)، ۱۳۳۴
وزن شعر فارسی (تألیف)، ۱۳۳۷
غزل های حافظ، ۱۳۳۷
سمک عیار (تصحیح)، در ۵ جلد ۱۳۳۸–۱۳۵۳
چند نکته در تصحیح دیوان حافظ ۱۳۳۸
شاهکارهای هنر ایران، آرتور اپهام پوپ (ترجمه)، ۱۳۳۸
زبان شناسی و زبان فارسی (تألیف) ۱۳۴۳
زبان شناسی و زبان فارسی (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۳
ماه در مرداب (مجموعه شعر)، ۱۳۴۳
شعر و هنر (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵
فرهنگ و اجتماع (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵
تاریخ زبان فارسی (تألیف)، در ۳ جلد ۱۳۴۸
دستور زبان فارسی (تألیف) ۱۳۵۱
فرهنگ تاریخی زبان فارسی (تألیف مقدمه) ۱۳۵۷
دیوان حافظ (تصحیح) ۱۳۵۹
داستان های بیدپای (تصحیح) با همکاری محمد روشن ۱۳۶۱
شهر سمک (یادداشت های مربوط به سمک عیار) ۱۳۶۲
هفتاد سخن (مجموعه مقالات) جلد اول ۱۳۶۸
هفتاد سخن (مجموعه مقالات) جلد دوم ۱۳۶۹
پرویز ناتل خانلری در اسفندماه ۱۲۹۲ در مازندران زاده شد. خانوادهٔ پدر و مادر او هر دو مازندرانی بودند و در حکومت قاجار شغل دیوانی داشتند. خانوادهٔ پدری خیلی زودتر از شهرستان نور، روستای «ناتل» از توابع شهرستان نور کنونی کوچ کرده بودند. جد او، میرزا احمد مازندرانی، ابتدا عنوان خانلرخان و بعد لقب اعتصام الملک گرفت.میرزا خانلرخان اعتصام الملک تا پایان عمر، مشاغلی در وزارت امور خارجه داشت و مدیر کل وزارت خارجه بود. پدر خانلری، میرزا ابوالحسن خان خانلری (۱۲۸۸–۱۳۴۹ ه‍.ق)، ابتدا در وزارت عدلیه و سپس در وزارت امور خارجه خدمت می کرد و از سال ۱۳۱۶ ه‍.ق به مدت ده سال در تفلیس و پترزبورگ مأموریت سیاسی داشت. در سال مشروطیت به تهران آمد و ازدواج کرد، لقب اعتصام الممالک گرفت، و در سال ۱۳۰۹ ه‍.ش در تهران درگذشت. نام خانوادگی «خانلری» از لقب جد او «خانلرخان» گرفته شده است. کلمهٔ «ناتل» (نام قدیمی شهری در مازندران) به پیشنهاد نیما یوشیج (نوه خالهٔ مادرش) بر نام خانوادگی او افزوده شد و باآنکه خود همیشه آن را به کار می برد، در شناسنامهٔ او نبود.
پرویز ناتل خانلری تحصیلات ابتدایی را در مدرسهٔ سن لویی، مدرسهٔ آمریکایی تهران و مدرسهٔ ثروت تهران گذراند. درس های دورهٔ اول دبیرستان را به طور متفرقه امتحان داد، و هنگام ورود به دارالفنون برای دورهٔ دوم متوسطه، به تشویق بدیع الزمان فروزانفر، که آن زمان معلم دارالفنون بود، رشتهٔ ادبی را انتخاب کرد.سپس وارد دانشسرای عالی شد و در سال ۱۳۱۴ ه‍.ش دانشنامهٔ لیسانس زبان و ادبیات فارسی را از دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران دریافت کرد. پس از گذراندن دورهٔ آموزشیِ خدمت نظام وظیفه، از سال ۱۳۱۵ به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و مدتی دبیر دبیرستان های رشت بود. سپس، ضمن تدریس در دبیرستان ها، دورهٔ دکتری زبان و ادبیات فارسی را گذراند.
در سال ۱۳۲۲ خانلری جزو اولین گروه دریافت کنندگان دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران بود. موضوع پایان نامهٔ دکتری او «تحول غزل در شعر فارسی» بود که به راهنمایی ملک الشعرا بهار به انجام رساند و بعداً با عنوان «تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی» به چاپ رسید. پس از پایان خدمت وظیفه، دوران خدمت در دانشگاه تهران را آغاز کرد. خانلری کرسی «تاریخ زبان فارسی» را در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران ایجاد کرد و تا سال ۱۳۵۷، خود متصدی تدریس آن بود. از دانشجویان و شاگردان موفق او می توان به دکتر قدمعلی سرامی اشاره کرد. در همان اوایل دوران خدمت در دانشگاه تهران، در سال ۱۳۲۵ انتشارات دانشگاه تهران را بنیان گذاشت و خود به مدت پنج سال مدیریت آن را بر عهده داشت.

پرویز ناتل خانلری (فوریه ۱۹۱۴، تهران – ۲۳ اوت ۱۹۹۰) ادیب، سیاست مدار، زبان شناس، نویسنده و شاعر ایرانی بود.
• «برای هر کس که به راه تازه ای می رود خطر گمراهی هست، فقط آنان که به جای خود ایستاده اند هرگز گمراه نمی شوند.» شعر نو: مجلهٔ سخن، دورهٔ اول، شمارهٔ نهم و دهم (تیر ۱۳۲۳) ص ۴۶۱–۴۶۵• «من هرگاه چهرهٔ نجیب و مهرانگیز یک افغانی را می بینم و آهنگ دلنشین فارسی او را می شنوم میل دارم که سر به زیر بیندازم. گویا در نگاه پرمحبتش گله ای هست و به زبان حال می گوید: «برادر عزیز، مرا کم می شناسی و کم دوست داری»» همسایگان ناشناس: مجلهٔ سخن، دورهٔ چهارم، شمارهٔ پنجم (فروردین ۱۳۳۲)، ص ۳۴۹–۳۵۹