بهرام بیضایی (زادهٔ ۵ دی ۱۳۱۷) نویسنده و کارگردانِ ایرانیِ فیلم و نمایش است. از کارهای دیگرش می شود تدوین فیلم، تهیهٔ فیلم، مقاله نویسی، ترجمهٔ یکی دو نمایشنامه، نگارش یکی دو داستان و چند شعر و انبوهی پژوهش تاریخی و استادی در دانشگاه را برشمرد. بیضایی از فیلم سازانِ صاحب سبک و معتبر سینمای ایران و از نویسندگان و اندیشمندان برجستهٔ نمایش و ادبیات نوین فارسی به شمار می رود. بعضی از نمایشنامه هایش به انگلیسی و فرانسوی و آلمانی و عربی و زبان های دیگری درآمده و در آسیا و اروپا و آمریکای شمالی چاپ و اجرا شده است. ده فیلم بلند و چهار فیلم کوتاه و کمابیش هفتاد کتاب و نمایش هایی بر صحنه های شهرهای مختلف ایران و گاه غیر از ایران از سال ۱۳۴۱ به بعد کارنامهٔ هنریِ بیضایی را تشکیل می دهد.
اوانس اوهانیانس
نیما یوشیج
ه. ا. سایه
مهرداد بهار
استیون گرینبلت
فهرست کارگردانان ایرانی
بیضایی در تهران در خانواده ای اهل فرهنگ و ادب و جداافتاده از عوام به دنیا آمد. پدرش شاعری آرانی بود. بهرام از مدرسه می گریخت و در سینه کلوب فیلم تماشا می کرد. همین زمان با کار و سرگذشت صادق هدایت آشنا شد، و از او تأثیر گرفت. سپس تر از رشته ادبی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران کناره گرفت؛ ولی حاصل پژوهش هایش را به صورت کتاب نمایش در ایران چاپ کرد، که یگانه منبع مهمّ تاریخ نمایش ایرانی شد. هم زمان به نمایشنامه نویسی گرایید، آن هم با بهره گرفتن از شیوه های تعزیه که نیاکانش در آران برپا می کردند. بیشترِ نخستین نمایشنامه هایش - مانند پهلوان اکبر می میرد - با نمایش گروه هنر ملّی کامیابی یافت؛ هرچند گاه جلال آل احمد کارش را سخت نکوهید. سال ۱۳۴۴ با منیراعظم رامین فر ازدواج کرد. بیضایی در اوایل دهه ۱۳۴۰ عضو گروه طرفه و از هنگام تشکیل کانون نویسندگان ایران از بنیان گذارانش و به همین خاطر آماج بدگمانی ساواک بود. وی سال ۱۳۵۷ از کانون کناره گرفت. دههٔ ۱۳۵۰ را به استادی در دانشگاه تهران و نیز فیلم سازی گذرانید. سال ۱۳۵۸، پس از ده سالی که نمایشی اجرا نکرده بود، مرگ یزدگرد را بر صحنه برد، که در ۱۳۶۰، سال اخراج دوباره اش این بار از کرسی استادی دانشگاه تهران، فیلم هم شد. پس از نمایش مرگ یزدگرد تا هجده سال امکان کار تئاتری نیافت، هرچند با پیگیری فراوان توانست چند فیلم بسازد. سال ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد. از سال ۱۳۷۶ دوباره کارِ تئاتر دست داد و بیضایی به شوق نمایش از اقامت کوتاهش در استراسبورگ دست شست و تا ۱۳۸۶ به تفاریق توانست برای چند نمایش و فیلم و کتاب پروانه بگیرد، هرچند گاه نمایشی از صحنه پایین کشیده شد، فیلمی دچار سانسور شد یا کتابی در محاق توقیف ماند. سال ۱۳۸۹ به استادی بخش ایران شناسی دانشگاه استنفورد به آمریکا رفت. این مهاجرت بیضایی دیرانجام ترین اقامتش دور از ایران بوده. او در آمریکا نیز پُرکار بوده و غیر از تدریس، به نوشتن و نمایش پرداخته است.
بیضایی با نویسندگانی چون اکبر رادی و فیلم سازانی چون ناصر تقوایی و دیگرانی در دگرگونی نمایش و سینما در ایران نقش مهمّی داشته. در رأی گیری از ۵۵ منقّد سینمایی ایرانی به سال ۱۳۸۱ بیضایی با ۴۰ رأی برترین کارگردان تاریخ سینمای ایران شناخته شد. باشو، غریبه ی کوچک، که همراهِ گوزن ها کارِ مسعود کیمیایی برترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده، و سگ کشی، که پرفروش ترین فیلم سال ۱۳۸۰ ایران شد، دو تا از برجسته ترین فیلم های بیضایی است. بعضی از مورّخان سینما سرآغاز فیلم سازیِ فیلم سازانی از نسل بیضایی و تقوایی و کیمیایی را سرآغاز فصل جدید سینمای ایران دانسته اند که «موج نو» نامیده اند؛ و فیلم های دههٔ ۱۳۵۰ بیضایی مانند غریبه و مه و کلاغ را در این جریان سینمایی گنجانیده اند. در تئاتر نیز اغلب او را مهم ترین نمایشنامه نویسِ تاریخ ادبیات فارسی گفته اند که، با نمایشنامه هایی چون هشتمین سفر سندباد و ندبه و نمایش هایی چون مرگ یزدگرد و افرا و همراهِ نمایشنامه نویسانِ دیگری چون ساتم الغ زاده و علی نصیریان و غلامحسین ساعدی و اکبر رادی، گونهٔ نمایشنامه را در زبان فارسی استوار کرده و نمایش را به پایه ای جدّی تر رسانید و سبب شد تا روزگار زرّینِ دهه ۱۳۴۰ در نمایش ایران به حصول پیوست. بیضایی تنها فیلمنامه های خود را به فیلم درآورده و - به استثنای بانو آئویی و با وجود علاقه به نمایش کارهایی از شکسپیر و سه آمی موتوکیو و اکبر رادی - همواره نمایشنامه های خود را به نمایش درآورده است. او تهیّه کننده و تدوین گر و طرّاح و کارگردان بیشتر کارهای نمایشیِ خود بوده. تأثیر بیضایی را بر هنر و اندیشه در ایران بزرگ شمرده و او را همتای حافظ و سعدی و فردوسی دانسته اند. لغتِ «بیضایی وار» برای وصفِ اندیشه ها و شگردهای بیضایی در زبان فارسی پدید آمده است.
بهرام بیضایی در ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران زاده شد. مادرش نیّره موافق و پدرش میرزا نعمت الله بیضائی آرانی، کوچک ترین برادرِ ادیب بیضائی، بود. لغتِ «بیضایی» (یا «بیضائی») از تخلّصِ ادیب آمده؛ که ذکایی نیز همچون دیگر بازماندگان با آغاز صدور سجل همچون نام خانوادگی برگزید. در هنگام تولّدِ بهرام پنج سالی می شد که ادیب درگذشته بود، ولی عموهای دیگرش که همگی شاعرپیشه بودند در قید حیات بودند. مادرش آورده که هنگامی که او متولّد شد، عموهایش از آران به تهران آمده بودند. یکی از عموها چون نوزاد را در گهواره دیده گفته «بهرامْ پسر که زادهٔ شیر استی» و عموی دیگر ادامه داده «پیداست ز عارضش جهانگیر استی»!
اوانس اوهانیانس
نیما یوشیج
ه. ا. سایه
مهرداد بهار
استیون گرینبلت
فهرست کارگردانان ایرانی
بیضایی در تهران در خانواده ای اهل فرهنگ و ادب و جداافتاده از عوام به دنیا آمد. پدرش شاعری آرانی بود. بهرام از مدرسه می گریخت و در سینه کلوب فیلم تماشا می کرد. همین زمان با کار و سرگذشت صادق هدایت آشنا شد، و از او تأثیر گرفت. سپس تر از رشته ادبی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران کناره گرفت؛ ولی حاصل پژوهش هایش را به صورت کتاب نمایش در ایران چاپ کرد، که یگانه منبع مهمّ تاریخ نمایش ایرانی شد. هم زمان به نمایشنامه نویسی گرایید، آن هم با بهره گرفتن از شیوه های تعزیه که نیاکانش در آران برپا می کردند. بیشترِ نخستین نمایشنامه هایش - مانند پهلوان اکبر می میرد - با نمایش گروه هنر ملّی کامیابی یافت؛ هرچند گاه جلال آل احمد کارش را سخت نکوهید. سال ۱۳۴۴ با منیراعظم رامین فر ازدواج کرد. بیضایی در اوایل دهه ۱۳۴۰ عضو گروه طرفه و از هنگام تشکیل کانون نویسندگان ایران از بنیان گذارانش و به همین خاطر آماج بدگمانی ساواک بود. وی سال ۱۳۵۷ از کانون کناره گرفت. دههٔ ۱۳۵۰ را به استادی در دانشگاه تهران و نیز فیلم سازی گذرانید. سال ۱۳۵۸، پس از ده سالی که نمایشی اجرا نکرده بود، مرگ یزدگرد را بر صحنه برد، که در ۱۳۶۰، سال اخراج دوباره اش این بار از کرسی استادی دانشگاه تهران، فیلم هم شد. پس از نمایش مرگ یزدگرد تا هجده سال امکان کار تئاتری نیافت، هرچند با پیگیری فراوان توانست چند فیلم بسازد. سال ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد. از سال ۱۳۷۶ دوباره کارِ تئاتر دست داد و بیضایی به شوق نمایش از اقامت کوتاهش در استراسبورگ دست شست و تا ۱۳۸۶ به تفاریق توانست برای چند نمایش و فیلم و کتاب پروانه بگیرد، هرچند گاه نمایشی از صحنه پایین کشیده شد، فیلمی دچار سانسور شد یا کتابی در محاق توقیف ماند. سال ۱۳۸۹ به استادی بخش ایران شناسی دانشگاه استنفورد به آمریکا رفت. این مهاجرت بیضایی دیرانجام ترین اقامتش دور از ایران بوده. او در آمریکا نیز پُرکار بوده و غیر از تدریس، به نوشتن و نمایش پرداخته است.
بیضایی با نویسندگانی چون اکبر رادی و فیلم سازانی چون ناصر تقوایی و دیگرانی در دگرگونی نمایش و سینما در ایران نقش مهمّی داشته. در رأی گیری از ۵۵ منقّد سینمایی ایرانی به سال ۱۳۸۱ بیضایی با ۴۰ رأی برترین کارگردان تاریخ سینمای ایران شناخته شد. باشو، غریبه ی کوچک، که همراهِ گوزن ها کارِ مسعود کیمیایی برترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده، و سگ کشی، که پرفروش ترین فیلم سال ۱۳۸۰ ایران شد، دو تا از برجسته ترین فیلم های بیضایی است. بعضی از مورّخان سینما سرآغاز فیلم سازیِ فیلم سازانی از نسل بیضایی و تقوایی و کیمیایی را سرآغاز فصل جدید سینمای ایران دانسته اند که «موج نو» نامیده اند؛ و فیلم های دههٔ ۱۳۵۰ بیضایی مانند غریبه و مه و کلاغ را در این جریان سینمایی گنجانیده اند. در تئاتر نیز اغلب او را مهم ترین نمایشنامه نویسِ تاریخ ادبیات فارسی گفته اند که، با نمایشنامه هایی چون هشتمین سفر سندباد و ندبه و نمایش هایی چون مرگ یزدگرد و افرا و همراهِ نمایشنامه نویسانِ دیگری چون ساتم الغ زاده و علی نصیریان و غلامحسین ساعدی و اکبر رادی، گونهٔ نمایشنامه را در زبان فارسی استوار کرده و نمایش را به پایه ای جدّی تر رسانید و سبب شد تا روزگار زرّینِ دهه ۱۳۴۰ در نمایش ایران به حصول پیوست. بیضایی تنها فیلمنامه های خود را به فیلم درآورده و - به استثنای بانو آئویی و با وجود علاقه به نمایش کارهایی از شکسپیر و سه آمی موتوکیو و اکبر رادی - همواره نمایشنامه های خود را به نمایش درآورده است. او تهیّه کننده و تدوین گر و طرّاح و کارگردان بیشتر کارهای نمایشیِ خود بوده. تأثیر بیضایی را بر هنر و اندیشه در ایران بزرگ شمرده و او را همتای حافظ و سعدی و فردوسی دانسته اند. لغتِ «بیضایی وار» برای وصفِ اندیشه ها و شگردهای بیضایی در زبان فارسی پدید آمده است.
بهرام بیضایی در ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران زاده شد. مادرش نیّره موافق و پدرش میرزا نعمت الله بیضائی آرانی، کوچک ترین برادرِ ادیب بیضائی، بود. لغتِ «بیضایی» (یا «بیضائی») از تخلّصِ ادیب آمده؛ که ذکایی نیز همچون دیگر بازماندگان با آغاز صدور سجل همچون نام خانوادگی برگزید. در هنگام تولّدِ بهرام پنج سالی می شد که ادیب درگذشته بود، ولی عموهای دیگرش که همگی شاعرپیشه بودند در قید حیات بودند. مادرش آورده که هنگامی که او متولّد شد، عموهایش از آران به تهران آمده بودند. یکی از عموها چون نوزاد را در گهواره دیده گفته «بهرامْ پسر که زادهٔ شیر استی» و عموی دیگر ادامه داده «پیداست ز عارضش جهانگیر استی»!
wiki: بهرام بیضایی